Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 22

22 Jón Ásgeir Kalmansson ræðir við Pál Skúlason
ekki bara um heimspeki, þetta á við um okkar hversdagslegu hugsun og um alla
vísindalega og fræðilega hugsun, þetta er hið eiginlega viðfangsefni frumspek-
innar eins og ég skil hana.
Eitt sem mætti kannski segja um þessi hugtök sem þú nefnir, er að þetta eru allt almenn,
abstrakt hugtök og kannski svolítið, ég veit ekki hvort ég á að leyfa mér að segja, köld
hugtök. Þá dettur mér í hug að spyrja, þú virðist ekki hafa nein not fyrir hugtakið
guð eða hugtakið persónulegur guð sem trúaðir menn lifa í einhverjum persónulegum
tengslum við?
Margir heimspekingar hafa frá fornu fari notað guðshugtakið og gera jafnvel enn
í allri frumspeki. Ég hef kosið að forðast það, mér liggur við að segja af virðingu
fyrir trúarbrögðunum. Ástæðan er sú að guðshugtakið hefur oft aðra merkingu
en í frumspekinni og það á sérstaklega við um hinn kristna guð, Jesú Krist, sem
ég ber óendanlega mikla virðingu fyrir. Að mínum dómi er á hinn bóginn lítt við
hæfi að blanda honum inn í rökræðu um það sem þú leyfir þér að kalla hin köldu
hugtök eða frumspekina, sem ég leyfi mér að gera athugsemdir við vegna þess að
mér finnst þetta vera afskaplega hlý hugtök og fjarri því að vera abstrakt eða mjög
sértæk vegna þess að þau standa okkur svo nærri. Ef ég ætti að nota líkingu, þá
myndi ég segja þau búa í hjarta okkar. Þessi líking kemur frá Pascal, þau eru hlý,
þau umvefja okkur, en við erum umvafin þeim án þess að gera okkur grein fyrir
því.
Það mætti kannski spyrja, eru frumspekileg hugtök fyrir sumum heimspekingum í ein-
hverjum skilningi það sem guð er fyrir trúuðu fólki?
Ég hef tilhneigingu til að gera greinarmun á mismunandi tegundum af hugsun ef
ég má orða það þannig og það sé rétt til að mynda að gera greinarmun á því sem
við getum kallað heimspekilega hugsun og trúarlega hugsun. Við getum líka talað
um alls konar aðrar gerðir hugsunar, svo sem viðskiptahugsun, stjórnmálahugsun.
Það er að segja, að það er viðfangsefnið hverju sinni sem hugsunin beinist að sem
markar hana og í mínum huga eru skörp skil milli trúarlegrar hugsunar í merk-
ingu trúarbragðanna og heimspekilegrar hugsunar, sem tengist meðal annars því
að trúarleg hugsun í merkingu trúarbragðanna byggist á ákveðnu trausti sem
menn rækta með sinni trú. Menn rækta andlegt samband við hugsanlegan guð
sem þeir trúa á, sem getur verið Jesús Kristur eða einhver annar sem er fulltrúi
guðdómsins í huga viðkomandi, en í heimspekinni er kannski einhver ákveðin
trúarleg hugsun, en hún beinist þá að því sem við köllum yfirleitt skynsemi. Til að
mynda er ég skynsemismaður, ég trúi á skynsemina, ég trúi ekki alltaf á mannlega
skynsemi því hún er svo sannarlega brigðul, en almennt séð finnst mér ástæða til
að leggja áherslu á það að skynsemistrú er sérstakrar tegundar og mjög mikilvæg
að mínum dómi. Hún kemur ekki í staðinn fyrir hina trúna, menn geta verið
bæði skynsemistrúarmenn og síðan ræktað sína trú í skilningi trúarbragðanna
með sínum hætti.
Hugur 2015-5.indd 22 5/10/2016 6:45:00 AM