Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 135

„Gagnrýnin hugsun“ í gæsalöppum 135
siðferðislegt að mati Barad, það er enginn gjörningur sem er ekki á sama tíma
siðferðislegur.62
Gagnrýnin fræði síðustu ára hafa að miklu leyti gengið út á að búa til rými
fyrir raddir minnihlutahópa.63 Áhersla hefur verið lögð á að spyrja í nafni hvers
maður talar og að passa að skapa ekki kúgandi samskiptamynstur sem gæti verið
útilokandi fyrir eitthvert fólk. Í samræmi við þær hugmyndir um gagnrýni sem
settar eru fram í þessari grein þá mætti segja að það hafi verið mikil varkárni
varðandi það að skapa ekki þekkingarramma sem kúgi aðra. Þessi hugsun hefur
á margan hátt verið byltingarkennd og fært fram miklar breytingar á sambandi
valds og þekkingar. Hins vegar hefur þessi varkárni gert það að verkum að margt
fólk hefur látið sér nægja að dvelja í að rífa niður án þess að byggja upp til þess
að vera öruggt um skapa ekki framtíðarsýn sem gæti reynst útilokandi fyrir ein-
hverja. Hin styðjandi64 nálgun ný-efnishyggjunnar felst í því að byggja einnig
upp fyrir framtíðina á þann hátt að alltaf sé pláss fyrir þá gagnrýnu hreyfingu
sem hér hefur verið lýst.65 Sá hlýi og staðfestandi straumur sem streymir nú inn
í samtímahugsun gefur aftur á móti rými til þess að ímynda sér heim sem hefur
ráðið bót á hverju því sem maður er að gagnrýna. Butler er vissulega umhugað um
að byggja upp en er mjög varkár að leggja ekki línur sem geti reynst útilokandi fyr-
ir eitthvert fólk og dvelur því fremur í gagnrýninni. Að skoða hvernig gagnrýnin
aðferð er alltaf þegar siðferðisleg rímar á áhugaverðan hátt við samband siðfræði
og gagnrýnnar hugsunar. Það þýðir þó ekki að binda ætti gagnrýni við einhvers
konar heimspekikennslu; síður en svo, ég held að þverfagleiki gagnrýnna fræða
hjálpi okkur við að gera okkur grein fyrir því að gagnrýni okkar er alltaf þegar
mótuð af ákveðinni sögu og samtíma um leið og við reynum að gagnrýna þann
sama tíma. En þá verður manni spurn: Hvað er í gangi í dag?
Erum við pest og plága?
Þar sem ég sat í samræðuhring með unglingum í Háskóla unga fólksins að tala
um hin ýmsu málefni á „gagnrýninn hátt“ kom það nokkuð aftan að mér hversu
viðteknar ákveðnar gagnrýnar skoðanir væru. Nemendur voru sammála um að við
mannkynið værum plága á jörðinni og það besta sem gæti komið fyrir jörðina væri
að losna við okkur. Ég sem kennari þurfti ekkert sérstaklega að opna dyrnar fyrir
hversu lítið rými væri fyrir sjúklinga til að takast á við og upplifa tilfinningar eins og reiði gagn-
vart sjúkdómi sínum – vegna skilyrðislauss skylduboðs jákvæðrar hugsunar. Sjá Ehrenreich, 2010.
62 Barad, 2012: 49. Dæmi um játandi iðju er til dæmis það sem á ensku útleggst sem „autonomous
marxism“ og tekur ekki þátt í þeirri gagnrýni á kapítalisma sem sér kapítalísk valdatengsl hvar-
vetna heldur bendir á þau svæði þar sem fólk deilir með sér því sem það á.
63 Á ensku eru til dæmis talað um critical white studies og critical disability studies.
64 Hin styðjandi iðja þýðir ekki að maður eigi ekki að kafa í málin og uppræta þau mynstur sem
maður finnur að, heldur að huga að þeirri aðferð sem nýtist til að breyta hlutunum og hvernig hún
orkar á ólíka gerendur.
65 Þetta tónar ágætlega við aðrar nýjar áherslur í fræðaheiminum í dag, nefnilega endurkomu
marxísk-femínisma í skrifum fræðikonunnar Kathi Weeks. Í bókinni Problem with Work greinir
Weeks hvernig rými fyrir útópíska hugsun var í raun útilokað innan gagnrýninna fræða þar sem
bæði sósíalísk öfl og frjálshyggjuöfl gagnrýndu útópíska hugsun fyrir að vera ekki nógu pragmat-
ísk. Sjá Weeks, 2010.
Hugur 2015-5.indd 135 5/10/2016 6:45:33 AM