Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 101

Efi, skynsemi og kartesísk endurhæfing 101
samanburður við samsvarandi kafla í Orðræðunni og í Lögmálunum (sem samin
eru á undan og eftir Hugleiðingunum) gerir þetta ljóst.
Í Orðræðunni lítur samsvarandi rökfærsla þannig út:
Og með því að til eru menn, sem skjátlast í rökfærslum sínum jafnvel um
einföldustu atriði flatarmálsfræðinnar og verða þar á rökvillur, og ég taldi
mér eins hætt við að skeika og hverjum öðrum, þá varpaði ég frá mér
sem röngum öllum þeim rökum, er ég hafði áður talið góðar og gildar
sannanir. [OA, 98; HR I:101; skáletranir mínar]
Í þessum kafla er það reyndar sérstaklega rökhugsunin sem er dregin í efa – flatar-
málsfræði er aðeins nefnd til að sýna einföldustu (og þá líkast til áreiðanlegustu)
dæmin um rökhugsun.
Á sama hátt sjáum við Descartes segja í Lögmálunum I, 5, í viðbót við efasemdir
um skynjanlega hluti:
Við eigum líka að efast um önnur atriði [reliquis] sem við töldum áður að
væru hafin yfir allan vafa: bæði stærðfræðilegar sannanir og reglur sem
við töldum fram að þessu að væru augljósar: því að við höfum áður séð
að mönnum skjátlast um slíka hluti og telja alveg áreiðanlegt og augljóst
það sem okkur virtist rangt. [HR I:220; AT 8:6, skáletranir mínar]28
Tökum sérstaklega eftir því að það sem er hér dregið í efa er sagt berum orðum
að sé eitthvað annað en það sem gefið er í skynjuninni; og það er erfitt að komast
hjá því að ímynda sér að þessi kafli segi nákvæmlega sama hlutinn og við sáum í
Hugleiðingunum.
Ef litið er til þess að textarnir styðja hver annan, virðist ljóst að Descartes hugs-
ar sér að René dragi rökhugsunina með einhverjum hætti í efa.
Nú er ég sammála vel rökstuddri skoðun Frankfurts, að René geti ekki verið
að hreyfa efasemdum um það sem er skynjað tært og hreint, eða um Skynsem-
ina, sem við kölluðum svo. Slíkar efasemdir geta aðeins komið fram þegar René
verður var við náttúrunnar skilningsljós í Þriðju hugleiðingu.29 En vegna þess
að Frankfurt heldur ekki fram neinum sjálfum sér samkvæmum greinarmun á
rökhugsun og Skynsemi, telur hann að hann verði að neita því að René geti ver-
ið að færa efasemdarök gegn skynseminni í Fyrstu hugleiðingu – efasemdarökin
hljóta, telur Frankfurt, að beinast einhvern veginn gegn skilningarvitunum. En þó
28 Lögmál, 1.4 bera yfirskriftina: „Hvers vegna við getum efast um skynjanlega hluti“ og taka upp
í samþjöppuðu formi efarökin gegn skilningarvitunum í Fyrstu hugleiðingu. Lögmál, 1.5 heita:
„Hvers vegna við getum einnig efast um niðurstöður stærðfræðinnar“.
29 J. Tlumak hefur réttilega gagnrýnt mig fyrir að leggja að jöfnu, án rökstuðnings, beitingu Skyn-
seminnar (eða hins náttúrulega skilningsljóss) og tæra og hreina skynjun, og fyrir að halda því
fram, aftur án rökstuðnings, að hið náttúrulega skilningsljós sé dregið í efa í Þriðju hugleiðingu.
Þetta eru umdeilanleg atriði, bendir J. Tlumak á, og til eru veigamikil rök sem ég hef ekki borið
við að svara, sem ráðast af afstöðu minni til beggja þessara atriða. Ég er reiðubúinn að færa rök
fyrir máli mínu, en rúmsins vegna geri ég það ekki hér. Fremur vil ég lýsa yfir skyldu minni til að
gera það þegar tækifæri býðst.
Hugur 2015-5.indd 101 5/10/2016 6:45:21 AM