Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 100

100 Mikael M. Karlsson
því að vera nú fullkomlega sannfærður um … í einu orði sagt, að allt sem
skilningarvitin láta mér vanalega í té sé satt. [HR I:113]
Þetta er mikilvægt atriði og kemur fyrir oftar en einu sinni. Það felst í því að taka
skoðanir sem eiga sér svipaða uppsprettu og greina á milli þeirra sem má með
réttum rökum telja nauðsynlegt að leiðrétta eða hafna og hinna sem má með rétt-
um rökum telja sannar. Til þess að rýra traust okkar á öllum skoðunum sem hvíla
á sama grunni, t.d. skynrænum skoðunum, er ekki nóg að sýna að grunnurinn,
sem þær hvíla á, geti stundum af sér rangar skoðanir. Grunnurinn verður engu
ótraustari fyrir það, nema ógerlegt sé að greina vafasöm afsprengi hans frá öðrum
með því að benda á einhver tiltekin kennimörk. Að gera sér þetta ljóst er lykilatriði
til að skilja vinnubrögðin – það er ekki alveg eins auðvelt og margir fræðimenn
hafa talið að draga einhverja sálargáfu í efa samkvæmt kartesískri aðferðarfræði.
Úr því að augljóslega er hægt að greina vafasöm afsprengi skilningarvitanna
frá öðrum, þarf tilraunin til að rýra skilningarvitin trausti að færast á annað stig.
Og í Fyrstu hugleiðingu má reyndar sjá – eins og Frankfurt áréttar – fjölmörg
efarök sem beinast gegn skilningarvitunum. Þau ganga þó ekki upp fyrr en René
setur fram draumrökin, sem honum virðast rýra skilningarvitin öllu trausti sem
rót þekkingar. Og það stafar einmitt af því að hann heldur því fram að við getum
ekki greint skynreynslu í draumi frá skynreynslu í vöku.27
IX
Til einföldunar ætla ég hér að horfa framhjá megninu af hinum erfiðu efarökum
gegn þekkingu á „einföldum náttúrum“ og ætla aðeins að líta á seinni hluta þeirra
sem beinist gegn þekkingu sem fæst fyrir „talnafræði, rúmfræði og aðrar slíkar
greinar, sem fjalla eingöngu um hin einföldustu og algengustu efni og skeyta ekki
hót um [parum curant] hvort þau eru raunveruleg eða ekki“: „Því einu gildir hvort
ég vaki eða sef [segir René]: tveir við þrjá eru ævinlega fimm, og ferningur hefur
aldrei fleiri en fjórar hliðar. Svo augljós sannindi virðast ekki með neinu móti
verða dregin í efa“ (HF 137; HR I:147; AT 63). Þrátt fyrir þessa bjartsýni, kemur
René auga á ástæður til að efast jafnvel um svo „augljós sannindi“:
Ennfremur tel ég stundum að öðrum skjátlist, jafnvel um hluti sem þeir
þykjast vita með vissu. Gæti … ekki … mér skjátlast á sama hátt þegar
ég legg saman tvo og þrjá, tel hliðar fernings eða geri eitthvað ennþá
einfaldara ef það er þá hægt? [HF 137; HR I:147; AT 7:2]
Það sem René efast um hér virðist augljóslega vera áreiðanleiki útreikninga
(sbr. kafla II að framan) sem beitt er til að komast að einföldum og almennum
sannindum. Það er ekki alveg augljóst af þessum kafla einum saman að slíkir út-
reikningar séu dæmi um rökhugsun, þ.e. skynsemina eins og hann þekkir hana. En
27 Frankfurt, Demons, bls. 34–35.
Hugur 2015-5.indd 100 5/10/2016 6:45:21 AM