Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 69

Heimspeki líkamans og heimspeki í líkamanum 69
skynja sig sem útilokaða á grundvelli sjálfsmynda sem eru skilgreindar sem frá-
vik frá þessu viðmiði. Barátta fyrir réttindum homma, lesbía, transfólks og fólks
sem fylgir ekki kynjatvíhyggjunni endurspeglast í hinsegin fræðum sem sam-
félagskenningu um margbreytileika. Tvíhyggja kynjasjálfsmynda víkur hér fyrir
margbreytileika hópa og minnihlutahópa.10 „Konur“ eru ekki lengur samnefnari
fyrir kynjabaráttu að dómi Butler vegna þess að þær eru fjölbreytilegt mengi. Ég
vil hins vegar leiða að því rök hér að vissulega sé breytileikinn alls ráðandi meðal
kvenna, en engu að síður er „maðurinn“ í raun ekki til sem slíkur eins og Beauvoir
benti á í Hinu kyninu, heldur birtist hann okkur í tveimur kynjum (með gráu
svæði á milli) vegna þess að það eru í grófum dráttum tvær megin líkamsgerðir,
karl- og kvenlíkamar. Lengst af hefur karllíkaminn verið viðmið fyrir það sem
hefur verið talið „maður“ og kvenlíkaminn verið talinn frávik og settur niður fyrir
allt það sem gerir hann afbrigðilegan frá karl-viðmiðinu.
Líkaminn
Þrátt fyrir það hversu ólíkar þessar ofannefndu stefnur femínismans eru þá má að
mínu mati finna þeim samnefnara. Þessi samnefnari er líkaminn og hann er jafn-
framt hinn heimspekilegi skurðpunktur umbreytingarafls femínískrar heimspeki
fyrir heimspeki almennt. Ég tala hér um líkama en hann er í heimspeki líkamans
iðulega greindur frá kroppinum. Líkaminn er staður lifaðrar reynslu líkamsver-
unnar en kroppurinn er búkurinn sem efnislegur hlutur sem má mæla, meta og
vega hlutlægt út frá vísindalegum lögmálum. Vissulega er ekki hægt að greina
líkama og kropp pent í sundur en í heimspeki líkamans og heimspeki í líkama
sem hér er kynnt er gengið út frá reynsluhugtaki um líkamsveruna.
Sem hold er líkaminn tengslavera vegna þess að við fæðumst inn í fjölskyldu-
sambönd, sifjar, samfélagslegt samhengi, menningu og hefðir. Sem líkamar erum
við ævinlega á tilteknum aldri, í tilteknu ástandi, kyni, höfum ákveðna hæfni,
o.s.frv. Viðurkenning á manninum sem líkamsheild grefur undan hefðbundinni
aðgreiningu heimspekinnar á hug/sál og líkama og á vitsmunum og tilfinningum.
Líkaminn gerir okkur raunveruleg og þess vegna er hann eitt af stóru viðfangsefn-
um heimspeki samtímans. Uppgötvun eða enduruppgötvun líkamans (eftir því
hvernig á það er litið) leyfir okkur að öðlast raunsærri og fyllri hugmyndir um
manninn sem þekkingar-, siðferðis- og samfélagsveru. Hinn aflíkamnaði maður
heimspekihefðarinnar var líkt og búk- og útlimalaus engill með höfuð og vængi,
eins og Schopenhauer, einn fyrsti heimspekingur líkamans á 19. öld, fullyrti.11
Eins og þekkt er, gerði Schopenhauer líkamann að grundvelli náttúruvæddrar
frumspeki sinnar og þar með lauk hann upp dyrum fyrir inngöngu líkamans inn
í heimspekina.12 Líkamleikinn er ennfremur þáttur í nýjum og víðari skilningi
10 Hinseginfræði eiga einnig samleið með kenningum um „intersectionality“ sem er greiningarað-
ferð sem hefur verið kölluð samtvinnun mismunarbreyta eins og stéttar, þjóðarbrots, kynhneigðar,
fötlunar, hæfni, o.s.frv.
11 Schopenhauer, 1977: 142.
12 Sigríður Þorgeirsdóttir, 2010.
Hugur 2015-5.indd 69 5/10/2016 6:45:12 AM