Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 82

82 Mikael M. Karlsson
né gerist hann sekur um annars konar undanbrögð; og að efasemdir Fyrstu og
Annarrar hugleiðingar beinist að öðru en skynseminni. Með þessu móti vonast
hann til að bjarga Descartes út úr erfiðleikunum sem virðast blasa við ef skynsem-
in er dregin í efa í Fyrstu hugleiðingu. Ég færi rök fyrir því, í fyrsta lagi, að rök-
færslur Frankfurts til varnar því að undanskilja skynsemina frá fyrirfram-efa gangi
ekki upp; í öðru lagi að af endurhæfingarástæðum þurfi að draga skynsemisgáfuna
í efa (en ekki fyrirfram-efa) í Fyrstu hugleiðingu enda sé það líka gert; og í þriðja
lagi að það byggist á misskilningi – bæði hjá Frankfurt og þeim gagnrýnendum
Descartesar sem Frankfurt er að svara – þegar efi um skynsemina í Fyrstu hug-
leiðingu er talinn þýða skipbrot hinnar kartesísku leitar að sannleikanum.
Ég byrja á því að ræða um fordóma, sem við þurfum að skilja vel og vandlega ef
við eigum að sjá hvernig kartesísk endurhæfing á að ganga fyrir sig: þessi umræða
lýtur að nokkrum mikilvægum atriðum varðandi skynsemina og aðrar sálargáfur.
Síðan kem ég að spurningunni um fyrirfram-efa og reyni að sýna fram á að hann
sé hvorki verjandi né kartesískur. Að lokum rýni ég í Hugleiðingarnar, frá hinni
fyrstu og fram í fyrri hluta hinnar þriðju, og sýni með dæmum framvindu hinn-
ar kartesísku endurhæfingar. Um leið reyni ég að skýra hina „aðferðarfræðilegu
reglu“, sem ég kalla svo, sem stýrir efahyggjuröksemdum Fyrstu hugleiðingar og
mig greinir á um við Anthony Kenny. Ég held því einnig fram að efasemdir
um sálargáfur á borð við skynjun og skynsemi séu torveldari samkvæmt aðferð
Descartesar en venjulega er talið. Ég ber tilraun hans til að efast um skynjunina,
sem gengur upp, saman við tilraun hans til að efast um skynsemina, sem gengur
ekki upp. Báðar tilraunirnar virðast vera í tveim þrepum. Ég reyni að sýna fram á
að tilraunin til að efast um skynsemina í Fyrstu hugleiðingu sé í mjög mikilvægu
atriði sambærileg við fyrra þrepið í tilrauninni til að efast um skynjunina. Ég
reyni einnig að sýna fram á að síðara þrepið, sem gengur ekki upp, í tilrauninni
til að efast um skynsemina (sem er oftast rætt) sem kemur ekki fyrr en í Þriðju
hugleiðingu (ég reyni að skýra hvers vegna það er ekki hægt að koma því við fyrr
en þá), sé sambærilegt við síðara þrepið, sem gengur upp, í tilrauninni til að efast
um skynjunina. Öll þessi atriði samræmast túlkun minni á aðferð Descartesar
sem endurhæfingu, þó að túlkun mín krefjist þeirra ekki beinlínis.
II
Leitin að sannleikanum er samræða milli Polyanders, „manns sem gæddur er
venjulegum gáfum“ og hefur aldrei lagt stund á heimspeki, Eudoxusar, upplýsts
manns sem skoða má sem fegraða mynd af Descartes sem fullveðja heimspekingi,
og Epistemons, fræðimanns sem er „vel að sér um allt sem læra má í skólunum“
(Leitin: HR I:307).4 Í formálanum að þessu verki (sem hefur ekki varðveist í heild
sinni) ritaði Descartes að maður
4 Ég hef notað þýðingu Haldane og Ross (HR = The Philosophical Works of Descartes, þýð. Elizabeth
S. Haldane og G.R.T. Ross, Cambridge: Cambridge University Press, 1967–1968) nema annars
sé getið og hef auk þess getið blaðsíðutals HR við allar tilvitnanir í verk Descartesar. Í sumum
tilvikum voru þýðingar gerðar sérstaklega fyrir ritgerðina – lesandinn finnur þá tilvísun til útgáfu
Hugur 2015-5.indd 82 5/10/2016 6:45:15 AM