Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 98

98 Mikael M. Karlsson
nægir það mér til að hafna þeim öllum. Ekki svo að skilja að ég verði að
hyggja að hverri þeirra; það tæki engan enda. En ef undirstaðan brestur,
hlýtur byggingin sjálfkrafa að hrynja. Því mun ég ráðast beint að sjálfum
grundvellinum sem allar fyrri skoðanir mínar byggðust á. [HF 134; HR
I:148; Frankfurt, Demons, bls. 10]
Hér er ýmislegt hnýsilegt að finna.
(1) Leitin að „einhverju traustu og varanlegu í vísindum“ er lögð að jöfnu við
leitina að einhverju „áreiðanlegu og óvefengjanlegu“. Þessi samjöfnun hefur af-
drifaríkar afleiðingar, en fyrir henni eru engin rök færð í Hugleiðingunum. Ef
maður heldur því til streitu að fyrirfram-efi sé hluti kartesískrar aðferðar, sprettur
hér upp mikill vandi, því hvers vegna skyldi maður ekki efast um þessa samjöfnun
ásamt öllu öðru? En endurhæfingargildið krefst þess aðeins að samjöfnunin sé á
yfirborðinu líkleg fyrir hversdagsmanninn: ekki óskynsamleg forsenda.
(2) René segir okkur líka að það að viðurkenna ákvörðunina um að leita að
einhverju „algjörlega áreiðanlegu og óvefengjanlegu“ virðist krefjast þess að við
tökum upp þá aðferðarfræðilegu reglu sem ræður efasemdarökunum sem á eftir
koma: Gæta þess jafnvandlega að fallast ekki á þær skoðanir sem eru ekki áreiðan-
legar og hinar sem eru augljóslega rangar: „skynsemin segir mér“ það, segir hann.
Samkvæmt minni túlkun, þarf „skynsemi“ hér ekki að vera annað en rökhugsun,
og engin rök eru nauðsynleg til þess að afsaka notkun hennar; en ef okkur láist
að greina rökhugsun frá Skynsemi, eða ef við höldum því til streitu að René hafi
kosið sér fyrirfram-efa, þá lendum við í mestu vandræðum. Ég spyr mig aðeins að
því hvort hversdagsmaðurinn telji óviturlegt að taka upp þessa reglu, að því gefnu
að hann hafi samþykkt að ganga þó þetta langt: og ég sé ekki hvers vegna hann
ætti að telja að svo sé.
Samt sem áður gæti verið óljóst hvað reglan merkir. Kenny segir:
Descartes greinir milli tveggja þrepa í efanum. Efarök hans [sem eru
í afganginum af Fyrstu hugleiðingu] sannfæra hann um að engin fyrri
hugmynda hans sé hafin yfir réttmætan efa: skoðanir hans eru aðeins
sennilegar.
Þetta leggur Kenny að jöfnu við það sem Descartes kallar annars staðar að „draga
skoðun í efa“. En:
Til þess að leiðrétta eðlilega tilhneigingu sína til að telja skoðanir sínar
áreiðanlegar … „gengur hann að því vísu“ að allar skoðanir sínar séu
rangar og uppspuni … ljóst er að hann taldi greinarmuninn á því að
„draga í efa“ og „hafna sem röngum“ vera greinarmuninn milli þess að
„trúa varlega“ og „fallast ekki á“.25
Þetta er alrangt. Þegar Descartes segist „draga í efa“ eða „fallast ekki á skoðan-
25 Kenny, Descartes, bls. 22–23.
Hugur 2015-5.indd 98 5/10/2016 6:45:20 AM