Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 72

72 Sigríður Þorgeirsdóttir
siðferðisveruna og samfélagsveruna. Með þessari hugmynd var lagður grunnur að
líkamsheimspeki í mismunarfemínisma. Róttækustu og áhrifamestu kenninguna
af þessum toga í heimspeki samtímans er að mínu mati að finna í heimspeki Luce
Irigaray. Heimspeki hennar hverfist um að skapa kynjunum nýjar forsendur fyrir
sambandi sín á milli. Í þeim skilningi gengur kenning Irigaray lengra en frjáls-
lyndar, marxískar eða hinsegin kenningar sem fela í sér kröfu um bætt réttindi
eða ákall um samfélagsbreytingar. Irigaray leggur á enn dýpri mið, en hún sér fyrir
sér umbreytingar heimspekinnar, kynjanna, lýðræðislegs samfélags og hnattræns
heims. Þetta eru jafnframt þau þemu sem Irigaray hefur fengist við í réttri röð á
mismunandi stigum heimspeki sinnar.21
Líkaminn og heimspeki Luce Irigaray
Í fyrri verkum Irigaray er að finna gagnrýni vestrænnar heimspeki en þar tekur
hún fyrir lykilverk og meginviðfangsefni hennar. Þar á meðal er gagnrýni hennar
á hellislíkingu Platons þar sem hún túlkar hellinn með myndhverfingu móður-
lífsins og sýnir þannig fram á hvernig heimspekingar fórni móðurinni, móður
jörð og líkamanum á altari draums um aflíkamnaða heimspekilega tilvist.22 Á
grundvelli sálgreiningar og afbyggingar, sem er einkennandi fyrir nálgun franskra,
póststrúktúralískra, femínískra heimspekinga, túlkar Irigaray sígilda texta heim-
spekinnar í ljósi sem er undirliggjandi og hulið í textunum. Í hellislíkingunni
kemur hún í senn auga á hugarburð, bældan ótta, og aðferðir til að stjórna eða
halda velli. Á næsta stigi gagnrýni sinnar á kanónísk rit heimspekinnar á hún í
skáldlegri samræðum við heimspekinga eins og Nietzsche og Heidegger.
Í bók sinni um Friedrich Nietzsche þar sem hún bæði lofar heimspeki hans og
gagnrýnir, auðkennir hún sjálfa sig sem elskhuga heimspekingsins Nietzsches.
Hún er úthafsástkonan hans (fr. Amante marine) sem kemur úr sjónum eins og
titill bókarinnar ber með sér og minnir hann á uppruna hans í vatni og í móður.23
Í sambærilegri samræðu við heimspekinginn Heidegger ræðir Irigaray við hann
um hvernig hann gleymir loftinu. Myndhverfingar vatns og lofts vísa til þess
hvernig kynin eru tengd ákveðnum náttúruöflum. Hér eru um að ræða mismun-
andi orku sem á sér rætur í líkamanum. Líkaminn er samt ekki skilinn sem eðli
kyns heldur frekar sem uppspretta mismunandi reynslu kynjanna sem birtist í
ólíkri orku ef svo má að orði komast. Irigaray er þeirrar skoðunar að heimspeki
Nietzsches sé nokkurs konar snúningshurð sem leiðir inn í heimspeki líkamans
sem nauðsynlega opnar fyrir kynjamismun sem er dýpsta aðgreiningin í menn-
ingunni og mesta grundvallaraðgreining í náttúrunni. Þrátt fyrir að heimspeki-
kenningar Nietzsches og Heideggers feli í sér útvíkkun á heimspekinni, byggja
þær engu að síður á útilokun kvenleika að því leyti sem raunveruleg samræða milli
kvenleika og karlleika kemur ekki fyrir í þeim. Það er einmitt þessi samræða sem
21 Hirsh og Olson, 2014.
22 Sigríður Þorgeirsdóttir, 2013.
23 Irigaray, 1991.
Hugur 2015-5.indd 72 5/10/2016 6:45:13 AM