Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 55

Líkamlegar hugverur 55
Það sem átt er við er að sjónskynið þarf ekki endilega að leika hlutverk í því
hvernig ætlandi mín beinist að hinum ætlaða hlut. Ég get t.d. setið með lokuð
augun og hlustað á umferðarniðinn sem berst mér inn um gluggann. Ofan á það
þá getur meðvitund mín beinst að hinum ýmsu birtingarmyndum niðarins. Ég
get beint mér að bílunum sem skapa hljóðin eða dekkjunum sem eru að snúast,
ég get beint mér að götunni sem bílarnir „spila“ á eða heyrt hvernig hljóðið berst
inn um gluggann. Síðan gæti ég hreinlega reynt að einangra hljóðið frá hlutunum
sem skapa það og reynt að heyra niðinn sem slíkan, sem einhvers konar hljóð-
mynd.
Annað sem vert er að hafa í huga þegar við tölum um það sem við beinum
sjónum okkar að er að á þýsku gerir Husserl greinarmun á Gegenstand og Objekt.
Hvort tveggja er þýtt sem object á ensku. Objekt er það sem við myndum kalla hlut
á íslensku og á það við um eitthvað sem við getum snert, séð eða skynjað beint
með skynfærunum, þ.e.a.s. efnislegir hlutir. Þetta er það sem, í hinni náttúrulegu
heimsmynd, við köllum hluti, bækur, steinar, hjól o.s.frv. Gegenstand (bókstaflega
„það sem staðið er gegnt“) er hins vegar mun breiðara hugtak og nær yfir alla
hluti, öll Objekt, en nær auk þess utan um allt það sem við getum beint meðvitund
okkur að, allt sem við getum ætlað.20
Ef ég hugsa til dæmis um minningu þá verður ljóst hvernig við þurfum bæði
að gæta okkur á hugrenningatengslunum við sjónskynið og efnislega hluti. Ég
sótti dóttur mína í gær og á heimleiðinni ræddum við margt og mikið. Fyrir
hugskotssjónum mínum get ég séð fyrir mér göngutúrinn, hvernig hún situr á
hnakki hjólsins míns og hvernig við göngum niður Hofsvallagötuna. En ég get
líka beint mér að samtalinu einu og sér og innihaldi þess. Gegenstand-ið, viðfang
ætlandi minnar, er þá inntak samræðunnar og reynist því hvorki vera hlutur í
hefðbundnum skilningi né er það sýnilegt. Hinn ætlaði hlutur þarf því ekki að
vera hlutur í hefðbundnum skilningi heldur getur hann verið hvað það sem við
beinum okkur að, t.d. tilfinningar, minningar eða tónverk. 
Sjóndeildarhringir
Hitt atriðið hefur að gera með birtingarmyndir þess sem við beinum sjónum
okkar að. Þegar ég velti fyrir mér hlut í umhverfi mínu þá sé ég alltaf einungis
ákveðna hlið á honum. En samhliða þessari birtingarmynd einnar hliðar hlutarins
þá með-birtast, svo að segja, hinar hliðar hlutarins. Það er innbyggt í skynjun á
hlut í þrívíðu rými að hann hafi á sama tíma fleiri hliðar. Það er óhjákvæmilega
bundið í upplifun okkar á horni á húsi að það sé eitthvað handan hornsins. Hinar
hliðar hússins birtast mér, þær eru ætlaðar, þó þær séu mér ekki sýnilegar.
Ef ég beini mér gegnt ákveðnum hlut þá birtist hann mér ekki í einni mynd
heldur í stöðugum margbreytileika. Margbreytileikinn felst í því að það hvernig
ég skynja hlutinn er síbreytilegt, ég sé hann alltaf frá mismunandi sjónarhorni.
Jafnvel þótt ég reyni að vera alveg kyrr þá breytist sjónarhornið alltaf eilítið og
hafi maður sjón á báðum augum þá birtist hluturinn okkur alltaf frá tveimur
örlítið ólíkum sjónarhornum. Eins og James J. Gibson hélt fram þá er hið stöðuga
20 Sjá líka inngang þýðanda að Husserl, 1989.
Hugur 2015-5.indd 55 5/10/2016 6:45:08 AM