Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 94

94 Mikael M. Karlsson
í rauninni gefur René hvergi neina ástæðu til að ætla að það sé skynsemin sem
hafi spillt yfirbyggingu skoðana okkar. Og jafnvel ef við létum sem svo (ef við
bregðum á kartesískan leik) að René hefði einhverjar duldar ástæður til þess að
undanskilja skynsemina, hvers vegna ætti þá hversdagsmaðurinn að vilja fylgja
honum eftir án þess að vita hverjar þessar ástæður væru?
Nú glímir Frankfurt, fyrir hönd Descartes, við að leysa þennan erfiða hnút.
„Lykillinn að lausninni,“ segir hann, „… felst í því að meta rétt hvert vandamálið
er sem Descartes ætlar rannsókn sinni að taka á“:
Markmið hans … er að komast að því hvort nokkrar skynsamlegar ástæður
séu til að efast um fyrri skoðanir sínar eða ekki og … hvernig skynsamur
maður geti fundið vísindunum grundvöll. Heimildin til að nota skyn-
semina er … innbyggð í sjálfa hugmyndina að ætlun hans.23
Það er samt alls ekki augljóst að sú ætlun Descartes að skapa vísindunum traustan
grundvöll krefjist fyrirfram-efa; né heldur er það ljóst hvernig hrinda ætti þessu
áformi í framkvæmd yfirleitt eða að minnsta kosti án hróplegrar ósamkvæmni
frammi fyrir slíkum efa.
En Frankfurt lumar á fleiri röksemdum:
Sú staðreynd að rannsókn [Descartes] kemst ekki úr sporunum nema
hann reiði sig á skynsemina grefur ekki með afdráttarlausum hætti und-
an þeirri ákvörðun hans að forðast alla fordóma. Því að traust hans á
skynseminni er ekki af því tagi að það feli í sér einhverja forsendu sem er
undanskilin allri endurskoðun að ástæðulausu.
Framgangsmáti Descartes leyfir honum að viðurkenna … að ætlun
hans geti mistekist… Ef honum mistekst, mun það sýna honum að traust
hans á skynseminni sem hann leggur upp með sé óréttlætanlegt.
Sú forsenda Descartes að skynsemin sé traustsins verð er eins konar
vinnutilgáta. … Skoðuð í þessu ljósi, felur hún ekki í sér útúrsnúning,
hún kemur ekki í veg fyrir þá ákvörðun hans að tæma hugann.24
Nú eru þessi rök fyrir máli skynseminnar afar sannfærandi, enda beinast þau
gegn fyrirfram-efa. Strangt til tekið hefur Frankfurt auðvitað rangt fyrir sér: ef
skynsemin er undanskilin upphaflegum efa, þá kemur hún í veg fyrir þá meintu
ákvörðun Descartes að „tæma hugann“. Ef rökfærsla Frankfurts er gild, sýnir hún
að það er aðferðarfræðilega óaðfinnanlegt að koma með þessum hætti í veg fyrir
ákvörðunina og gera ráð fyrir gildi skynseminnar sem vinnutilgátu – þangað til
einhverjar ástæður koma í ljós til að varpa því frá sér. En sama má segja um
hvaða aðra sálargáfu sem vera skal. Hvers vegna ættum við að efast um gildi
skilningarvitanna fyrirfram, það er, áður en við höfum nokkrar ástæður til að
vantreysta þeim? Ef við viljum taka þessa afstöðu gagnvart skynseminni, hvers
23 Frankfurt, Demons, bls. 28.
24 Ibid., bls. 29.
Hugur 2015-5.indd 94 5/10/2016 6:45:19 AM