Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 15

JÖRÐIN SNYST MISHRATT
13
ist sem sjávarföllin búi yfir
þeirri orku.
En það kom brátt fleira til
sögunnar en þessi seinkun jarð-
arinnar. Fyrir tveim mannsöldr-
um fann stærðfræðingurinn
Newcomb örlitla dularfulla ó-
reglu á gangi tunglsins. Engin
skýring fannst á þessari óreglu
og ekki var hægt að segja fyr-
ir um hana. En aftur fór svo að
tunglið reyndist saklaust. Það
er jörðin sem öðru hverju hægir
örlítið á sér og herðir síðan á
sér aftur, hvorttveggja af jafn-
óútreiknanlegri ástæðu.
Áður en vér höldum lengra
skufum vér líta svolítið aftur.
Stjömufræðingar geta nú greint
á milli ekki færri en þriggja
ólíkra breytinga á gangi jarðar-
innar. Tvær þeirra hefur þegar
verið drepið á. Önnur er hin af-
ar hægfara seinkun á snúningi
jarðarinnar frá árþúsundi til ár-
þúsunds. Orsök hennar eru sjáv-
arföllin í hinum grunnu höfum
jarðarinnar, einkum í Berings-
sundi. Þessi seinkun er svo hæg
að sólarhringurinn styttist að-
eins um eina sekúndu á þúsund
öldum. En eftir einn ármiljarða
verður dagurinn orðinn helmingi
lengri en hann er nú., og að lok-
um verður dagurinn eitt ár,
jörðin snýr alltaf sömu hlið að
sólinni en á hinni hliðinni verð-
ur eilíf nótt. Ástæðulaust er þó
fyrir mannkynið að kvíða þeirri
stund, því að samkvæmt þekk-
ingu vorri nú verður sólin þá
orðin köld og allt líf slokknað
á jörðinni.
Hin hægfara breytingin er
duttlungafull og óútreiknanleg.
Hún minnir á járnbrautarlest
sem hægir á sér á leið upp
brekku, en eykur svo hraðann
þegar hún kemur á jafnsléttu.
Vér vitum að á tímum þrjátíu
ára stríðsins snerist jörðin hrað-
ar en nú. Síðan hægði hún á sér
og á tímum frönsku byltingar-
innar var hún næstum eins mik-
ið á eftir. Næstu öld á eftir
flýtti hún sér, seinkaði sér svo
aftur og tók enn á ný að flýta
sér kringum 1920. Sem stendur
,,er hún því sem næst % úr
mínútu á undan“ og hefur svo
verið þrjá síðustu áratugina.
Þessar tvennskonar breyting-
ar munu stjörnufræðingarnir
geta reiknað út ef þær ske á
nógu löngum tíma. En þeir geta
ekki sagt oss, t. d. þegar jörðin
breytti gangi sínum 1920, hvort
það gerðist á tveimur árum,
einum mánuði eða viku. Þeir
geta mælt tímann svo ekki
skakki meira en nokkrum
hundruðustu hlutum úrsekúndu.
En breytingarnar á lengd sólar-
hringsins nema aðeins tveim
þúsundustu hlutum úr sek. Þess-
vegna vitum vér ekki enn hvað
valdið hefur hinum óreglulegu
breytingum á snúningi jarðar.
En vér vitum að fljótin flytja
sand og leir til hafs, hafsbotn-
inn getur sigið eða risið og
heimsskautaísinn getur vaxið
eða minnkað. Sem stendur fer