Skírnir - 01.01.1859, Qupperneq 50

52
FRÉTTIR.
Noregr.
unni, því hið sama má segja um saensku og enn heldr umdönsku;
hib sama er og um öll hiu nýju mál, þau hafa skapazt af túngum
alþýbumanna, og komib svo í staí) fornmálsins þar sem annars nokkur
forntúnga var til. Hitt er víst, og þab varbar mestu, ab þetta er
hib eina þjdtímál Norbmanna. Me&an allt er ritaö þar á útlenzka
túngu, þá eigu Norbmenn í raun réttri engar þjóblegar bókmenntir,
því rit þeirra eru öll á útlenzku máli, þótt höfundarnir sé heim-
bornir menn: ^hendrnar eru Esaús, en röddin er Jakobs”. Meban
Norfemenu rita á abra túngu en þá er allr almenningr talar ebr
enda skilr, þá getr uppfrœbíng alþýbu aldrei oröib ab sönnum notum,
því þótt menn kenni barninu þab mál, er þab hvorki talar sjálft, né
heyrir nokkurn mann tala annan en prestinn sinn og sýslumanninn,
þá verbr þab barninu jafnan óeblilegt og ógebfelt, dautt mál og
annarlegt; hinn úngi mabr finnr eigi í ritubum bókum sín orb, sína
hugsun né sínar tilfinníngar, hann leggr því bókina aptr jafuskjótt og
hann þorir. Hvab eigu menn þá ab segja um kenníngar prestauna,
er þeir flytja ræbur sínar á öbru máli en þjóbarinnar; ræburnar eru
lítt skiljanlegri öllum almenníngi en latínskar messur hjá kaþólskum
klerkum, og þær verba jafnan svo óskiljanlegar, ab tilheyrandinn hefir
þeirra lítil not, því þær ná eigi til hjarta hans nc hugrenninga.
J>ab er sannreyndr hlutr, ab uppfræbing alþýbu í öbrum löndum er
eigi mikil, og kalla má ab hún sé óskiljanlega litil, ef þess er gætt,
ab svo viba í útlöndum eru barnaskólar og ýmsir kennsluskólar á
hverju strái, og |)ar ab auki aubugar bókhlöbur og mörg rit til í
hverri grein bókmenntanna; en á landi voru er enginn barnaskóli
ab heita má, enginn kennsluskóli, og bókmentitir vorar svo miklu
fátækari í ílestum greinum en hjá öbrum þjóbum, sem og náttúrlegt
er, og þó er alþýba Íslendínga miklu bókfróbari en alstabar annar-
stabar. Vér vitum, ab þab er almennt játab og lofab, ab aiþýba vor
sé öbrum þjóbum fúsari á ab lesa bækr, og er þab rétt hermt og
verbskuldab; en vér erum og fullvissir um, ab lestrarfýsn þeirra færi
óbum hnignandi, ef bókmálib væri öbruvís en munnmálib, eins og
nú er í hverju öbru landi en íslandi. Vér höfum tekib þetta fram,
til þess ab gefa mönnum hugvekju um nytsemi málsins, því hér
getum vér talab af reynslu, sem abrar þjóbir vantar. Eigi getum
vér annab sagt, hversu fávizkulegt sem ýmsum hálfvitríngum nýrrar