Andvari - 01.03.1968, Blaðsíða 90

SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
lega kemur þar bráðum demokratisk revolution. Þegjunr við eða segjurn við
nokkuð?" bætir hann við.
Það var eðlilegt, að Jón Sigurðsson væri óþolinmóður þessa mánuði, er
svo mikil tíðindi gerðust, og við mátti búast á hverri stundu, að konungsveldið
danska mundi liðast sundur vegna uppreisnar hertogadæmanna. Þá hlaut auð-
vitað sú spurning að vakna, hvað yrði um ísland og réttarstöðu þess. Hið
nýja marzráðuneyti Dana hafði þegar hafið undirbúning að stjórnarskrá, er
gilda skyldi bæði fyrir Danmörk og Slesvík. Átti ísland að heyra undir þau
grundvallarlög? Örlög íslands og stjórnarfarsleg framtíð voru undir því komin,
hvernig þeirri spurningu yrði svarað.
Fyrsti árangurinn af Hugvekju Jóns Sigurðssonar var sá, að efnt var til
stjórnmálafundar á Þingvöllum 5. ágúst 1848, og var þar samin hænarskrá til
konungs þess efnis, að íslandi yrði veitt sérstakt þjóðþing, jafn lrjálst og með
sömu réttindum er danskir þegnar mundu fá að njóta, og íslendingum gefist
kostur á að kjósa eftir frjálslegum kosningalögum til þings í landinu sjálfu,
er fengi að ráðgast um þau atriði stjórnskipunarinnar, sem beinlínis og ein-
göngu viðkoma Islandi. Um land allt gengu bænarskrár rnilli manna, og hnigu
þær allar til fylgis við samþykktir Þingvallafundarins, en undir þessar bænar-
skrár skrifuðu um hálft þriðja þúsund manns. Það var engum blöðum um
það að fletta: íslenzkur almenningur hafði orðið fyrir pólitískri vakningu.
Nokkru áður en stjórnlagaþing Dana kom saman um haustið 1848 var
gefið ú: konungsbréf 28. september, og var íslendingum heitið því, að ekki
skyldu verða að fullu gerðar samþykktir um réttarstöðu þessa landshluta í rík-
inu fyrr en leitað hefði verið álits íslendinga á eigin fundi í landinu. Þetta
fræga loforð, sem Islendingar vitnuðu í um langa stund, varð réttargrund-
völlur þess þings, sem íslendingar tóku brátt að kalla Þjóðfund og loks var
kvaddur saman sumarið 1851. Þetta konungsloforð vakti meiri fögnuð með
íslendingum en flestar aðrar gjafir, er þeir höfðu þegið frá Danmörku, og ekki
laust við, að þeir yrðu upplitsdjarfari og færu að túlka skýrar og afdráttar-
lausar kröfur sínar og hugmyndir um réttarstöðu íslands. Sumarið 1849 birti
Gísli Brynjúlfsson greinina: Alþing að sumri. Þar gekk hann svo langt, að hann
taldi allt þjóðsamband íslands við Danmörku óeðlilegt og háskalegt, en kon-
ungssambandið eitt væri samkvæmt þörfum og legu Islands á hnettinum.
Dönum væri bezt að skilja það, að „þeir gerðu sjálfum sér meiri skaða en gagn
með því að reyna að stjórna sunnan úr Kaupmannahöfn fjarlægu landi, sem
guð og náttúran hefði aðskilið þá frá um of.“
Hinn hispurslausi andi, sem margir Islendingar voru farnir að temja sér,
kom einnig fram á alþingi því, er háð var sumarið 1849 og ræddi meðal