Andvari - 01.03.1968, Blaðsíða 171

ANDVARI
SONATORREK
169
þjóðtrú, sem ríkti víða um lönd áður fyrr, að sumir vindar, einkurn hvirfil-
vindar, væru hugir galdrakvenna eða sálir þeirra, jafnvel konurnar sjálfar
(stundum karlar), og gizkar á, að á elztu tímum hafi hvirfilvindur verið kallaður
trollhvennavindr, sem ætti þá að geta þýtt s. s. hugur. En á þessari skýringu eru
því miður margir meinbugir:
1) Skýring Strömbacks er reist á þeirri forsendu, að trollkona eða trollkerling
á íslenzku og troldkvinde, trollkjerring og trollkciring á dönsku, norsku og sænsku
sé eitt og hið sarna.1) Ekkert bendir þó til, að svo sé í áðurgreindum orðum
Snorra, þar sem hann talar um vind trollkvenna. Konur þær, sem nefndar
eru eða höfðað er til í hinum fornu hugarkenningum, eins og Gríðar byrr
(Stúfr 1), þursa tœs byrr (Eyv., 11. lv.) og bergjarls brúðar vindr (Anon.
(X) III, A, 1), eru allar af jötna- eða tröllakyni og hvergi bendlaðar við fjöl-
kynngi. Konur þær, sem í þjóðtrúnni var kennt um hvirfilvinda, voru hins
vegar mennskar konur fjölkunnugar. 2) Sú ágizkun, að trollkvennavindr hafi ein-
hvern tíma þýtt hvirfilvind, virðist því rakalaus. 3) Samkvæmt þjóðtrúnni var
hvirfilvindur hugur fordæðu, en ekki hugur almennt. Merking orðsins hefur
því verið niðrandi, óblíð eins og g0rningaveðr, nálgazt úlfúð. 4) Elefðu skáldin
samt kennt hvirfilvind í merkingunni hugur, hefði sú notkun orðsins verið
nreð ólíkindum ónákvæm. 5) Og hefðu skáldin kennt hvirfilvind í merking-
unni hugur, hefði eins — og miklu fremur — mátt búast við kenningu á
vörgunr í sama skyni, því að úlfar eru alkunnir sem „manna hugir“ í
íslenzkum heimildum, svo sem Strömbáck bendir á (174. bls.). 6) Hefðu skáld-
in notfært sér hvirfilvinda og trú manna á þeirn í kenningum sínum, hefði
það að mínum dómi aðeins orðið á einn veg: „hugur seiðkonu = vindur".
7) En þar sem mikið vantar á, að skáldamálið sé að fullu kannað, mætti hugsa
sér, að kenningin „vindur seiðkonu“ (ekki trollkonu) leyndist — þrátt fyrir allt
— einhvers staðar eða hefði verið til, en þá ekki í merkingunni hugur eða úlfúð,
heldur í merkingunni hvirfilvindur, sem þannig væri greindur frá öðrum vind-
urn (Sbr. Sejd Strömhácks, 177. bls.). — Sé nú öllu á botninn hvolft, virðast orð
Meissners um þetta mál standa óhögguð eftir sem áður (Die Kenningar der
Skalden, 139. bls.): „Niemals aber wird sie [þ. e. kenning af umræddu tagi]
iur Seele, die immaterielle Substanz der Persönlichkeit gebraucht."
í tímariti sínu Samtíðinni, 10. hefti 1945, birti Sigurður Skúlason litla grein,
1) Eins er farið viðbótarskýringu L. Weiser-Aalls í Maal og Minne 1936, en kjarna hennar
orðar hann svo (77. bls.): „Hugr har den spesielle betydning som ársak til sykdom og skade og
vinilr trollkvemui er det samme som trollkjerringens pust eller blást."