Andvari - 01.03.1968, Blaðsíða 48

46
HARALDUR ÓLAFSSON
ANDVARI
Stet’ánsson hefur einnig mótað þá kenningu, að hver þjóðflokkur þroskist
bezt á því að nýta gæði síns landssvæðis. Og þar að auki sýndi hann fram á,
að unnt væri að ferðast óhindrað um öll lönd norðurhjarans, aðeins ef menn
lifðu sams konar lífi og Eskimóarnir. Kopar-Eskimóar eru menningarlega
mjög skyldir Netsilik-Eskimóum og tala meira að segja sömu mállýzku og þeir.
Meðal þeirra var skáldskapur á hærra stigi en meðal annarra Eskimóa. Þeir
stunduðu líka þorskveiðar á vetrum í stærra stíl en nágrannar þeirra í suðri
og vestri. Áður fyrr stunduðu þeir sauðnautaveiði, en sauðnautin eru nú horfin
af þessum slóðum. Verkmenning þeirra er frumstæðari en tíðkast meðal ná-
granna þeirra. Nafn sitt draga þeir af því, að á Viktoríueyju er dálítið af
koparmálmi, sem þeir kaldhamra og nota í skutulodda og hnífa. Þeir selja
nágrönnum sínum kopar. Þetta eru þá hinir þrír hópar Eskimóa, sem ég ætla
að kynna örlítið nánar. í trúarbrögðum þeirra og andlegu líli birtast áhrif
umhverfisins og samspil hinna ýmsu þátta menningar þeirra einkar vel, og
eru þeir að því leyti mjög forvitnilegt rannsóknarefni þjóðfræðingum.
3.
Boð og bönn þau, sem eru svo algeng meðal Eskimóa, eru því aðeins skiljan-
leg, að athuguð séu trúarbrögð þeirra almennt og þær hugmyndir, sem þeir gera
sér um æðri máttarvöld og þau lögmál, sem ríkja í alheimi. Þessi máttarvöld,
eða guðir, ráða yfir veðri og veiðidýrum og þar með allri afkomu fólksins. Guðir
þessir eru yfirleitt fremur þokukenndir í hugum Eskimóa, og greinileg mynd
er aðeins til af einurn þeirra, Sedna, gjafara veiðidýra.
Um það er deilt, hvort þessi máttarvöld eiga skilið heitið guðir. Ég hef þó
valið þann kostinn og kalla þau guði, enda er hér urn persónugerð máttarvöld
að ræða — í flestum tilvikum — og þau grípa inn í líf manna. Þessir guðir þekkj-
ast ekki aðeins rneðal Mið-Eskimóa, heldur meðal allra hópa Eskimóa frá Deznev-
höfða í Síbiríu til Angmagsalik á Austur-Grænlandi. Þeir eru þó ekki dvrkaðir.
Menn óttast þá og hata suma þeirra, og fórnir eru mjög óalgengar. Þessi öfl eru
ill í sjálfum sér, en hættuleg fyrir þá sök, að þau refsa mönnurn af hörku fyrir
allar yfirsjónir þeirra og þá einkurn, ef þeir fylgja ekki þeim boðurn og bönnurn,
sem forfeður þeirra hafa mælt fyrir um. Þetta kerfi boða og banna er til þess
að halda við jafnvægi í tilverunni, eins og Pólar-Eskimóar orða það. Mið-Eski-
móar kalla þessi nráttarvöld einu nafni ,,ersiqisavut“, þau sem við óttumst, eða
„mianerisavut", þau sem við forðumst og treystum ekki of vel.
Þessir guðir eru raunverulegir í andlegu lífi Eskimóa. Þeir hafa samið urn
þá goðsagnir, og í trúarlífinu gegna þeir miklu hlutverki. Merkastur þess-
ara guða er Sedna, konan einhenda, sem ræður yfir veiðidýrununr og ferðurn