Andvari - 01.03.1968, Blaðsíða 106

104
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
var þess beðið, að teknar yrðu til greina bænarskrár og tillögur Þjóðfundar
og alþingis og stjórnlagamálinu yrði flýtt sem frekast væri kostur.
Þessari bænarskrá var svarað í auglýsingu konungs til alþingis 1861 svo, að
konungur mundi láta sér umhugað um beiðni hennar, en nú var þess í fyrsta
skipti getið í svari stjórnarinnar, að fjárlagamálið milli íslands og konungs-
ríkisins væri svo nátengt stjórnlagamálinu að gera yrði ráðstafanir til að taka
það til yfirvegunar. Tólf bænarskrár lágu fyrir þinginu úr héruðum um stjórnar-
bótarmálið, og nefndin, sem alþingi kaus í málið að þessu sinni, varð sammála
um að biðja konung svo fljótt sem auðið væri að „kveðja til þjóðfundar á íslandi
eftir reglum þeim, sem gefnar eru í kosningalögum 28. sept. 1849, og leggja
fyrir hann frumvarp til stjórnarbótar þeirrar, er honum allramildilegast vildi
þóknast að gefa oss íslendingum."
Enn rigndi bænarskrám yfir alþingi 1863, og enn svaraði stjórnin í tilkynn-
ingu konungs til þess þings, að stjórnlagamálið yrði ekki útkljáð fyrr en endir
væri bundinn á fjárhagsmálið, sem nú væri að komast á lokastig. Alþingi 1863
tók því þann kostinn að senda enga bænarskrá að þessu sinni um stjórnarbótar-
mál, heldur ávarp með ósk um breytingar á stjórnartilhögun landsins.
Þegar athugaður er undandráttur dönsku stjórnarinnar við að leysa þann
hnút, sem hún reyndi að höggva á Þjóðfundinum 1851, vífilengjur hennar og
dráttur á annan áratug, þá getur ekki hjá því farið, að meginorsökin til alls
þessa hafi verið hin mikla óleysanlega pólitíska kreppa danska konungsveldis-
ins — sambandið við hertogadæmin. Það var ekki fyrr en eftir missi hertoga-
dæmanna, að danska stjórnin fékk tóm til að hugleiða lausn hins íslenzka
stjórnlagamáls. Það er engin tilviljun, að einu ári eftir að hertogadæmin gengu
úr greipum Danakonungs, 1865, lagði danska stjórnin fyrir alþingi „Frum-
varp til laga um nýtt fyrirkomulag á fjárhagssambandinu millum íslands og
konungsríkisins". Á tveimur alþingum, 1861 og 1863, hafði danska stjórnin
borið því við, að stjórnarmálefni íslands yrðu ekki leyst fyrr en ráðið hefði
verið fram úr fjárhagssambandi íslands og Danmerkur. Nú hugðist hún fara
þessa leið. En þá kom í ljós, að vandamáliÖ var hið sama, þótt það væri orðið
í öfugri röð: fjárhagssamband íslands og Danmerkur varð ekki leyst nema í
tengslum við stjórnlagamál íslendinga. Efni frumvarpsins var á þá leið, að
afskiptum danska ríkisþingsins af fjárlögum íslands skyldi lokið, að því undan-
skildu, að um 12 ár skyldi lagðar til fslands úr ríkissjóði Dana 42 þús. rd. á
ári, en eftir þann tíma ákveða með lögum, hve hátt tillagið yrði.
A þinginu 1865 mun Jón Sigurðsson hafa unnið sinn mesta pólitíska sigur.
Idann féklc sveigt meirihluta þingsins til að halna fjárhagstilboði stjórnarinnar,
þó ekki að því er varðaði meginreglu frumvarpsins, en hann fékk alþingi til