Andvari - 01.01.1988, Qupperneq 117

ANDVARI
HJÁLMAR í bólu og rómantíkin
115
fremst sem „alþýðuskáld“. Því verður haldið fram að þar hafi sameiginlegur
skortur á skólagöngu, ásamt því að báðir ortu rímur, orðið til þess að hann
hafi verið settur niður við hlið Sigurðar Breiðfjörðs“ (271). í framhaldi af
þessu telur Eysteinn að Hjálmar hafi „hreint ekki verið eins ósnortinn af
rómantík samtíma síns og menn hafa talið“ (275). Hér kveður mjög við
annan tón en þann vanalega. „Því Hjálmar var kolsvartur raunsær hrafn í
hópi bláfugla rómantísku skáldanna,“ segir Stefán Einarsson í bókmennta-
sögu sinni.6
II
I þessari grein verður rætt nokkuð um staðhæfingu Eysteins um tengsl
Hjálmars við rómantíkina og rökstuðning hans fyrir henni. Fyrst verður þó
vikið fáeinum orðum að þeirri fullyrðingu Eysteins að ekki sé rétt að líta á
Hjálmar eingöngu sem alþýðuskáld. Hér eru ekki tök á að gera viðhlítandi
grein fyrir skáldum 19. aldarinnar, en ljóst er að þeim má skipta í nokkra
meginhópa. í fyrsta hópnum eru skáld sem nutu umtalsverðrar skólamennt-
unar og tengdust erlendum bókmenntum með einum eða öðrum hætti, hvort
heldur það voru bókmenntir upplýsingar, rómantíkur eða raunsæis. Oftast
eru þetta embættismenn eða sjálfstæðir fræðimenn og rithöfundar. í öðrum
hópnum eru eiginleg alþýðuskáld landsins, vinnu- eða förufólk sem naut
lítillar eða engrar menntunar og grundvallaði kveðskap sinn eingöngu á
■nnlendum hefðum. í þriðja hópnum eru svo sjálfmenntuð skáld, oft bændur,
sem standa einhvers staðar á milli hinna hópanna tveggja. Þau eru mótuð af
hefðinni en hafa veður af nýjungunum. í þessum síðasta hópi á Hjálmar
tvímælalaust heima og þar hlýtur Sigurður Breiðfjörð einnig að eiga sess, þótt
skáldskapur hans sé að mörgu leyti ólíkur skáldskap Hjálmars. Hjálmar átti
það jafnvel til að gagnrýna Sigurð óbeint þegar hann orti um ungu skáldin
sem kveða í „gjálífum Breiðfjörðs anda“ (526).
Hugmyndir Hjálmars um skáldskap eru reyndar um margt athyglisverðar
°g verðskulda að þær séu skoðaðar í tengslum við þá strauma sem léku um
íslenskan bókmenntaheim á síðustu öld og kveðskap Hjálmars sjálfs. Þannig
gagnrýnir Hjálmar til dæmis í einu kvæða sinna Símon Bjarnarson Dalaskáld
fyrir fyrnsku og óskýrleika í máli: „Edduprjál / aftrar gæðum, / óskírt mál /
spillir kvæðum“ (479—80). Hér virðist viðhorfið það sama og hjá menntuðu
skáldunum, hvort heldur Benedikt Jónssyni Gröndal, sem einnig gagnrýndi
þá skálda fanta sem „klemma kraft úr máli, / og andagiftu alla skemma /
Eddu prjáli“,7 eða Jónasi Hallgrímssyni. En þegar kvæði Hjálmars eru lesin
sést að hann gerir sig sjálfan iðulega sekan um fyrnsku og óeðlilega málnotk-
Ur>, sérstaklega í elstu kvæðunum. Símon Dalaskáld kvað líka eitt sinn:
>>Hjálmar níðir nýrri tíðar skáldin, / í brags klípu máls um mó / með orðskrípi