Andvari - 01.01.1893, Blaðsíða 103
97
ummæli, semsýndu, að ýmsum þingmönnum varþetta
þá ljóst, enda þótt úrslitin yrðu þau, að þessum tveim
atriðum væri lialdið fram í sameiningu, eins og áð-
ur er sagt.
Hitt höfuðatriðið, er greinir hin tvö síðustu tíma-
bil í stjórnarbaráttu landsins, er fólgið í hinum mis-
munandi grundvelli, er kröfurnar gagnvart stjórn-
inni í Danmörku eru byggðar á.
Þegar Danakonungur með yfirlýsingu 4. apríl
1848 hafði kunngjört, að hann vildi gefa þegnum
sinum ný grundvallarlög, og afsala sjer hinu ótak-
markaða einveldi, var að vísu þar með heimiluð
skýlaust krafa Islands um nýja stjórnarskipun fyrir
hina íslenzku þegna. En á þessu einveldisafsali varð
í raun rjettri ekkert byggt um stöðu landsins í rík-
inu. Krafan um sjerstök stjórnarlög fyrir Island
varð að byggjast á sögulegu sjerstæði landsins í
danska rikinu og hlutarins eðli. Og eins og slík
söguleg rannsókn og yfirlit yfir staðhætti landsins
hlýtur að álítast leiða til þeirrar niðurstöðu, að Is-
land jafnvel eptir »nýja sáttmála« og konungalög-
unum dönsku 14. nóv. 1665 liafi haft sjerstök lands-
rjettindi óháð hinni dönsku rikiseining, var þessi
sjerstaða í sambandi við einveldisafsalið frá 1848
skýlaus rjettargrundvöllur fyrir sjálfforræðiskröfu
þeirri, sem flutt var fram af hálfu íslendingaá tima-
bilinu 1848—1874. Síðan endurskoðunarmálið hófst
er þar á móti ekki gengið út yfir lieimildir þær og
viðurkenningar, sem sjálf Danastjórn hefur veitt með
stöðulögunum og stjórnarskránni 1874, endaeruþær
út af fyrir sig skýlaus rjettargrundvöllur fyrir kröf-
um þeim, sem nú er lialdið fram. Það verður síðar
rannsakað, að hve miklu leyti þessi takmörkun á
sjálfstjórnarkröfunni fullnægi hinum pólitisku þörf-
um vorum. Iljer skal að eins tekið fram, að það er
7