Andvari - 01.01.1893, Blaðsíða 109
103
framsókn þjóðanna er hinn rauði þráður, sem allar
framfaraviðleitnir þeirra eru bundnar við. Hver ein-
asta veruleg umbót á stjórnarhögum þeirra sýnir
sagan,[að er innifalin í takmörkun á yfirráðum hins
einstaka vilja, sem liggur fyrir utan, setur sig upp
yfir þungamiðju þjóðfjelags þess, sem stjórna á. Á
vissu stigi setja þjóðirnar sjer harðstjórn einstakra
manna eða beygja sig undir hana. Og reynslunn-
ar fræðsla kennir, að slíkar harðstjórnir eru nauð-
synlegir liðir í framsókninni; en það er eins víst, að
vaxandi framfarir þjóðanna gjöra þetta fyrirkomu-
lag skaðlegt og ósamboðið kröfum tímans. Það er
því eðlilegt, að sjálft orðið »frelsi« fái helgi á sig í
þjóðanna munni, verði eins og nokkurskonar grund-
vallarboðorð eða merkisviðkvæði, sem aðhyllzt er
rannsóknarlaust og hafið yfir allan efa, eins og þetta
sama orð út af fyrir sig, án þess gjörð sje grein
fyrir því, hvað það innibindur á stund og stað, opt-
ast liefur hljómað illa í eyrum stjórnendanna, vak-
ið minningar um voðalegar byltingar og ósigurallra
einstakra yflrráða um leikslok, — og knúð þá til að
efla vörðinn um stundarstjórn sína. Því verður held-
ur ekki neitað, að sagan sýnir, að einmitt hið óhugs-
aða fylgi fjöldans liefur jafnaðarlegast leitt til sig-
urs á þeim vegi, sem grundvallarboðorð frelsisins
bendir á. Því er þannig varið um ýms sannindi,
sem andi sögunnar vill láta vinna framgöngu, að
sannfæringin um þau verður með tímanum innlífuð
eðli meiri hluta mannanna, án þess þeim sje ljóst
eða að fullu ljóst, af liverjum orsökum þau erusprott-
in. Og framsóknin getur, að minnsta kosti enn sem
komið er, ekki verið án þessa blinda fylgis. En
það erog víst, að þaðerskyldahvers frjálslundaðs borg-
ara, eptir því sem tíminn og atvik leyfa, að bregða
ljósi hugsaðrar sannfæringar á þessa hvöt sína, eins