Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 186

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012186
HeilSUUppeldi – HlUti af nútíma grUnnSkÓla
lífshættir fyrr og nú
Í ljósi versnandi heilsufars barna og unglinga er áhugavert að velta því fyrir sér hvernig
lifnaðarhættir fólks voru fyrir u.þ.b. 20 til 30 árum og skoða sérstaklega hvernig þjóð-
félagið var uppbyggt og skipulagt. Á sjöunda áratug síðustu aldar var það almennt
viðurkennt að móðirin væri heimavinnandi, í það minnsta að hluta til. Hún sá um
matargerð, hugsaði um börnin, sá um rekstur heimilisins og samverustundir fjöl-
skyldunnar voru virkar og reglulegar. Umhverfi barnanna var aðgengilegt og einfalt.
Á þessum tímum léku börn sér mikið úti á eigin forsendum; kyrrseta barna þekktist
varla því aðgengi að skjámiðlum var mjög takmarkað. Til að mynda var ekki sjónvarp
í júlí eða á fimmtudögum hérlendis. Almennt séð var efnishyggja og lífsgæðakapp-
hlaup ekki eins áberandi á þessum tímum og raunin er nú.
Í vestrænu nútímaþjóðfélagi er efnishyggja mjög ráðandi, mikið lífsgæðakapphlaup
ríkir og álag á foreldrum er mikið. Krafan um að ná árangri og frama í starfi og eiga um
leið börn og fjölskyldu er hávær. Mikill hraði ríkir í frekar flóknu og stressuðu þjóð-
félagi. Matargerð fjölskyldunnar er að stórum hluta í höndum annarra en foreldra
og fjölskyldan borðar meira utan heimilisins en áður var. Það hefur leitt til þess að
mataræði barna og unglinga hefur breyst mikið þar sem neysla óhollra matvæla eins
og sælgætis og gosdrykkja hefur aukist til muna. Í hinu tæknivædda þjóðfélagi eru
kyrrsetuþættir mjög ríkjandi í lífi fólks og lífsmunstur þess einkennist oft af miklu
sjónvarpsáhorfi og löngum setum við tölvur, notkun vefsins og samskiptavefja. Hið
manngerða umhverfi sem við lifum í gerir það einnig að verkum að fólk þarf að nota
farartæki til að komast leiðar sinnar því skipulag margra íbúðarhverfa er þannig að ekki
er hægt að komast leiðar sinnar öðruvísi en á bíl (Ding, Sallis, Kerr, Lee og Rosenberg,
2011). Ástundun líkamsræktar og hreyfingar er því ekki alltaf svo auðveld í erilsömu
nútímaþjóðfélagi og eigi að fá börn og unglinga til að hreyfa sig verður það oft mjög
umfangsmikil aðgerð sem krefst mikils skipulags.
inngrip stjórnVAldA
Heilbrigðisyfirvöld um allan heim hafa töluvert reynt að draga úr þessari neikvæðu
þróun á heilsufar fólks en án árangurs. Fjölmargar aðgerðir, sem miða að því að lækna
eða meðhöndla neikvæðan lífsstíl fólks, sýna miðlungsárangur og oft verri lang-
tímaárangur. Flestar þessar aðgerðir eru skammtímaaðgerðir, herferðir eða áróður,
þar sem reynt er að hafa áhrif á hegðun eða atferli barna og unglinga og fjölskyldna
þeirra. Rannsóknir hafa á síðustu árum sýnt æ betur fram á það að aðaláherslan eigi
að vera á forvarnir og fyrirbyggjandi aðgerðir frekar en ákveðin meðferðarúrræði á
hærri stigum vandans (Dattilo, Birch, Krebs, Lake, Taveras og Saavedra, 2012). Í þessu
samhengi er nauðsynlegt að berjast fyrir breytingum á þeim þáttum í umhverfi okkar
sem stuðla að offitu og hreyfingarleysi, og stuðla um leið að breytingum á atferli og
hegðun einstaklingsins. Lykilatriðið er að reyna að hafa bein áhrif á umhverfi, hreyfi-
mynstur, mataræði og atferli barna og unglinga og fjölskyldna þeirra (Rychetnik o.fl.,
2012).