Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 28

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 201228
SJÁlfStJÓrnUn barna og Ungmenna
foreldrar iðulega eftirlit með unglingum, bæði hvað varðar nám og félagslíf, sem setur
aukna ábyrgð á herðar unglingsins og gerir honum kleift að leita nýrra leiða til að
vinna að markmiðum. Auknar kröfur um sjálfstjórnun geta einnig stuðlað að aukinni
sjálfstjórnunarfærni; þegar ungmenni setur sér raunhæf markmið skapar það jákvæða
mynd af eigin vinnulagi (e. positive working models) og fær aukna trúa á eigin getu
á því sviði (e. self-efficacy), sem aftur stuðlar að enn frekari sjálfstjórnun (Demetriou,
2000; Shonkoff og Phillips, 2000).
Sjálfstjórnun á unglingsárum hefur sennilega verið mest skoðuð í tengslum við
gengi í skóla. Zimmerman (2002) er frumkvöðull á sviði sjálfstjórnunar í námi (e. self-
regulated learning). Zimmerman og Schunk (2001) lýsa þremur undirþáttum sjálf-
stjórnunar í námi, þ.e. áætlanagerð, aðgerðum, og sjálfsmati. Þegar nemandi beitir
sjálfstjórnun í námi getur hann sett sér markmið í náminu, valið viðeigandi námsað-
ferðir hverju sinni, stjórnað áhugahvöt, nýtt tímann vel og lagt mat á eigin hegðun og
hvernig honum gengur að ná námsmarkmiðum sínum (Zimmerman, 2002). Nemandi
sem á auðvelt með slíka stjórnun er líklegur til að vinna að fyrirfram ákveðnu verk-
efni í stað þess að verja námstíma á ómarkvissan hátt, beina athygli að krefjandi verk-
efni í stað þess að fara að gera eitthvað annað og leita sér upplýsinga eða hjálpar ef
illa gengur með tiltekið verkefni í stað þess að nota aðferðir sem ekki gagnast eða
gefast upp. Með þessum hætti stuðlar nemandinn að góðu námsgengi sínu. Fjöldi
rannsókna sýnir fram á tengsl slíkrar sjálfstjórnunar í námi og farsæls námsgengis
(Zimmerman, 2002). Vægi sjálfstjórnunar er mikið þegar að heimanámi kemur, þar
sem nemandinn má ekki truflast af öðru áreiti, þarf að setja sér vel skilgreind mark-
mið, taka frá stund og stað fyrir heimanámið og halda sig að verki þó félagslíf, tölvur
og annað skemmtilegt kalli, allt án stuðnings frá kennara. Þrátt fyrir mikilvægi sjálf-
stjórnunar og heimanáms fyrir námsgengi á unglingastigi telja rannsakendur algengt
að kennarar byggi leiðsögn við heimaverkefni um of á eigin reynslu og líti fram hjá
rannsóknarniðurstöðum um markvissar aðferðir við að kenna nemendum að stunda
heimanám með árangursríkum hætti (Trautwein, Köller, Schmitz og Baumert, 2002;
Zimmerman, 2002).
Aukið sjálfstæði og valfrelsi sem einkennir unglingsárin gerir það einnig að verk-
um að hegðun unglinga getur haft alvarlegri afleiðingar fyrir þroska þeirra en áður.
Niðurstöður rannsókna staðfesta slík tengsl, það er að geta unglinga til að stjórna
eigin tilfinningum, hugsun og hegðun geri þeim kleift að sporna við þrýstingi á að
taka þátt í óæskilegri hegðun. Einnig virðast unglingar sem hafa góða hæfni til sjálf-
stjórnunar eiga auðveldara með að sjá fyrir mögulegar neikvæðar afleiðingar áhættu-
hegðunar og leita því frekar leiða til að varast slíka hegðun (Raffaelli og Crockett,
2003). Unglingar sem eiga auðvelt með að stjórna tilfinningum, hugsun og hegðun
eru til að mynda ólíklegri til að taka þátt í ýmiss konar óæskilegri hegðun, svo sem
óábyrgri kynhegðun og lotudrykkju (e. binge drinking) (Brody og Ge, 2001; Mischel,
Shoda og Peake, 1988; Moilanen, Crockett, Raffaelli og Jones, 2010; Quinn og Fromme,
2010). Rannsókn Raffaelli og Crockett (2003) sýndi til að mynda að ungmenni sem
höfðu til að bera góða sjálfstjórnunarhæfni við upphaf unglingsáranna voru ábyrgari
í kynhegðun fjórum árum síðar. Nánar tiltekið voru unglingar sem áttu auðvelt með
að stjórna tilfinningum sínum og hugsun (til dæmis að hemja reiði eða beina athygli