Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 194

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012194
nútímanS konUr
kyngervis. Í rannsókn sinni gengur hún út frá því að konur hafi verið gerendur og
horfir einkum til andófs þeirra gegn ríkjandi hugmyndum um hlutverk og eðli kvenna
ásamt því að skoða hvernig konur samsömuðu sig heimilishugmyndafræðinni sem
fært gat þeim völd og áhrif á ákveðnum sviðum.
Meginspurningar rannsóknarinnar eru tvær: 1) Hvaða áhrif hafði umræða um
menntun kvenna og kvennaskólarnir sjálfir á hugmyndir um kyngervi? Og reyndar
einnig öfugt: Hvaða áhrif höfðu breyttar hugmyndir um kyngervi á stofnun og skipu-
lag kvennaskólanna? 2) Hvernig brugðust konur sjálfar við þessari umræðu og hvaða
áhrif höfðu þær á hana?
Erla Hulda skilgreinir verk sitt sem femíníska sagnfræði og leggur til grundvallar
kenningar á sviði kvenna- og kynjasögu en þar fléttast saman femínísk saga, kvenna-
saga og kynjasaga.
Meginhugtakið í umfjöllun Erlu Huldu um menntun og samfélagslegt hlutverk
kvenna er kvenleiki eða andstæða þess, ókvenlegt. Hún leggur áherslu á að skoða það
og greina hvernig hugtakinu er beitt í umræðunni og hvaða áhrif það hafði á konur.
Grundvallarhugtak í rannsókninni er kyngervi. Hún lítur á það sem félagslega og
menningarlega mótaðar hugmyndir um kyn, karlmennsku og kvenleika og tengslin
þar á milli. Kyngervi skoðar hún sem orðræðu.
Rannsóknin er að stóru leyti byggð á sendibréfum, ekki síst kvenna, og þeirri
upplifun sem í þeim birtist. Einnig er byggt á hinni opinberu umræðu sem finna
má í landsmálablöðum. Sendibréfin sem Erla Hulda notaði mest í verkinu mynda
bréfasafn þriggja kynslóða kvenna innan sömu fjölskyldunnar. Úr bréfunum les hún
hvernig konurnar upplifðu samfélagið sem þær bjuggu í og hvernig þær brugðust
við hugmyndum um mismunandi réttindi og eðli kynjanna. Notkun sendibréfanna
gæðir rannsókn Erlu Huldu lífi og nálægð og beinar tilvitnanir í þau krydda text-
ann á skemmtilegan hátt. Lesandinn fær að kynnast „söguhetjunum“ og fær þar með
skemmtilegt og persónulegt sjónarhorn á stöðu og hugmyndir kvenna á þeim tíma
sem rannsóknin nær yfir.
Bókin skiptist í fimm kafla og við upphaf hvers kafla er ljósmynd af konum sem
koma við sögu. Í inngangi er að finna kynningu á rannsókninni og þeim þekkingar-
fræðilega grunni sem hún byggist á. Rætt er um aðferðir og kenningar og verkið sett
í samhengi við femíníska sagnaritun og umræður á sviði kvenna- og kynjasögurann-
sókna. Einnig er rætt um túlkun heimilda og framsetningu, einkum hvernig unnið er
með sendibréf í sagnfræðirannsóknum, enda er rannsóknin að verulegu leyti byggð á
sendibréfum kvenna eins og áður var nefnt.
Annar kafli ber heitið Arfleifð upplýsingar. Sá kafli fjallar um hugmyndir um kven-
leika á 19. öld, úr hvaða jarðvegi þær spruttu og hvaða áhrif þær höfðu á hugmyndir
um menntun, hlutverk og eðli kvenna þegar kom fram á síðari hluta aldarinnar.
Þekking er vald: Kvennaskólar, menntun, hugmyndafræði er heiti þriðja kafla. Ég
verð að viðurkenna að þetta er sá kafli sem höfðaði mest til mín sem áhugakonu um
menntun kvenna. Í kaflanum skoðar Erla Hulda kvennaskólana sem stofnaðir voru á
áttunda áratug 19. aldar og gerir grein fyrir hugmyndafræðinni sem þeir voru byggðir
á og hvernig hugmyndir um hefðbundið samfélagslegt hlutverk kvenna og auknar