Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 145

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 145
gUðrún geirSdÓttir
er það fyrst og fremst hluti af félagslegu samskiptakerfi og tengist margvíslegum
böndum (Bernstein, 2000). Í rannsókninni voru hugtökin um samsafnað og samþætt
skipulag stofnana notuð til að greina skipulag háskólaskoranna þriggja og hvernig
það skipulag hefði áhrif á námskrárgerð og þá sérstaklega á svigrúm og umboð kenn-
ara í deildunum til að taka ákvarðanir um námskrá.
AðfErðAfræði og frAmkVæmd rAnnsóknArinnAr
Rannsóknin fór fram í Háskóla Íslands árin 2003–2007. Hún er byggð á grunni félags-
menningarlegra kenninga þar sem námskrárgerð er skoðuð sem hluti af félagslegum
veruleika ólíkra háskóladeilda (Lave og Wenger, 1991; Vygotsky, 1981; Wertch, del
Rio og Alvarez, 1995). Í stað þess að líta á námskrárgerð sem tæknilegt viðfangsefni
var leitað sérstaklega eftir birtingarmyndum valds og yfirráða svo og andstæðra
sjónarmiða um námskrá innan deilda og milli þeirra (Agger, 1991; Bernstein, 2000).
Rannsóknin byggist á fyrirbærafræðilegum hugmyndum þar sem leitast var við að
skilja þá merkingu sem þátttakendur leggja í námskrá og námskrárgerð (Crotty, 1998).
Háskólagreinarnar þrjár (véla- og iðnaðarverkfræði, mannfræði og eðlisfræði) voru
upphaflega valdar út frá þeim þekkingarfræðilega og félagslega mun sem talinn er
vera á þeim samkvæmt flokkun Bechers og Trowlers (2001) og falla því undir það sem
Creswell (2005) nefnir kenningarlegt úrtak (e. theoretical sampling). Þess ber þó að
geta að flokkun Bechers og Trowlers var hér fyrst og fremst notuð til að auðvelda val
á háskólagreinum en í greiningu var stuðst við hugmyndir Bernsteins um samsafnaða
og samþætta námskrá til að draga fram mun á háskólagreinum (Bernstein, 1971).
Rannsóknin er tilviksrannsókn (e. case study) þar sem hver háskólaskor var skil-
greind sem sérstakt tilvik enda var formleg námskrárgerð á þeim tíma í höndum
skora auk þess sem skorin var það félagslega umhverfi sem námskrárgerðin tók mið
af (Becher og Trowler, 2001). Véla- og iðnaðarverkfræði var valin sem megintilvik en
dæmin af mannfræði og eðlisfræði fremur notuð til samanburðar og til að fá heild-
stæðari mynd af námskrárgerð í Háskólanum (Stake, 2006).
Gagna var fyrst og fremst aflað með viðtölum við háskólakennara svo og með vett-
vangsathugunum á skorarfundum þar sem fjallað var um námskrártengd málefni. Að
auki voru ýmsir textar tengdir námi og kennslu greindir. Textar voru af ýmsum toga,
svo sem lög og reglugerðir um skipulag náms, fundargerðir skorarfunda, kennsluáætl-
anir og námsverkefni kennara. Viðmælendur innan greinanna voru valdir með snjó-
boltaúrtaki (e. snowball sample) og staðfestingarúrtaki (e. confirming case) (Creswell,
2005). Í fyrsta viðtali var rætt við skorarformann hverrar greinar og hann beðinn í lok
viðtals að benda á kennara í greininni sem hann teldi að hefðu ólík viðhorf til þekking-
ar, náms og kennslu. Alls voru tekin tuttugu viðtöl við fimmtán háskólakennara auk
fjögurra viðtala við stjórnendur háskóladeilda. Átta vettvangsathuganir voru gerðar,
langflestar á skorarfundum þar sem rætt var sérstaklega um námskrártengd málefni.
Í viðtölum við háskólakennarana leitaði ég eftir viðhorfum þeirra til þekkingar innan
greinarinnar (hvaða þekking eða hæfni skiptir mestu innan greinar?), markmiða með
náminu (undir hvað er verið að búa nemendur?), viðhorfum til nemenda (hvað telst