Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 47

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 47
Hrönn pÁlmadÓttir og JÓHanna einarSdÓttir
reynslunnar. Um leið og börn taka þátt í félagslegum samskiptum og tengslum í leik
eru þau jafnframt þátttakendur í að skapa merkingu. Líkaminn er rödd barnsins þar
sem tilfinningar, skynjun og hugsun koma saman og mynda heild. Í leik verða börn
að mynda tengsl hvert við annað og skapa sameiginlegan grundvöll fyrir leikathafnir
sínar. Þau verða að bregðast hvert við hugmyndum annars og skapa nýjar. Samskiptin
eru því í senn einstaklingsleg og félagsleg. Börnin verða að aðlaga athafnir sínar, bæði
til að fullnægja eigin óskum og fara að vilja annarra. Þróun leiksins er undir því komin
að þessir ólíku þættir komi saman. Samhuglægni er þess vegna grundvallarforsenda
þess ferlis sem á sér stað þegar börn skapa tengsl og móta sameiginlegan heim sinn
í leik. Jafnframt má finna tengsl milli kenningar Merleau-Pontys um margræðni líf-
heimsins, skilgreiningar Bujtendijks á leik og rannsókna sem benda til þess að leikur-
inn sé margræður (Steinsholt, 1998; Sutton-Smith, 1997) og feli í sér fleiri dulda þætti
en þroskakenningar, byggðar á sálfræði, hafa gefið til kynna, til dæmis með því að
líta á leik sem birtingarmynd hreyfi-, vitsmuna- og félagsþroska (Evaldsson, 2009;
Hangaard Rasmussen, 1996; Løkken, 2009).
Félagsleg samskipti ungra barna
Leikskólaumhverfið hvetur börn til athafna og hefur áhrif á leik þeirra. Í rannsóknum
Løkken (2000a; 2000b) í norskum leikskólum, þar sem félagsleg einkenni samskipta
ungra barna voru könnuð, kom í ljós að börnin sköpuðu sameiginlega merkingu með
gáskafullri tjáningu líkamans án þess að starfsfólk hefði þar áhrif. Félagsleg samskipti
barnanna byggðust á hoppi, hlaupum, stappi, að snúa sér, hossi, ærslum, hljóðum og að
herma eftir hreyfingum hinna. Með hreyfingunum byggðu börnin upp leik og rútínur
sem tengdust samhuglægni barnanna og reynslu af því að vera „við“ saman, sem er
grundvöllur mannlegra samskipta. Börnin upplifðu sig sem „ég“ eða „mig“ og um
leið tóku þau þátt í og styrktu sameiginlega undirstöðu leiksins með öðrum börnum.
Í nýlegri rannsókn Engdahl (2011) voru samskipti í leik hjá 17−24 mánaða gömlum
sænskum leikskólabörnum athuguð. Niðurstöður sýndu að börnin beittu fjölbreyttum
boðskiptum í leik sínum við félagana. Óyrtar athafnir gegndu veigamiklu hlutverki í
samskiptunum þar sem börnin notuðu hreyfingu, látbragð, raddstyrk og svipbrigði
til að skiptast á í leiknum.
Í rannsóknum þar sem leikur ungra barna með ólíkar gerðir leikfanga var kannaður
kom í ljós að stór leikföng stuðla til dæmis að annars konar leikjum en lítil leikföng.
Rannsókn Musatti og Panni (1981) sýndi að stór leikföng kölluðu á fjölbreytta leiki sem
byggðust á líkamlegri virkni barna og að þau voru líklegri til að skapa félagslega stemn-
ingu og hvetja til leiks en lítil leikföng. Samkvæmt rannsókn Løkken (2000a) ollu lítil
leikföng, aftur á móti, oft deilum um sama leikfangið en Sandvik (2002) benti á í sinni
rannsókn að eignarréttur sé ekki skýr hjá ungum börnum. Þau vilji líkja eftir öðrum
börnum í leik og þess vegna geti leikföng í höndum annarra barna verið spennandi
og forsenda þess að hægt sé að gera eins. Svipaðar niðurstöður er að finna í rann-
sóknum Lindahl og Pramling Samuelsson (2002) sem benda á að það sé mikilvægt í
námi ungra barna að líkja eftir og leiðbeina hvert öðru í samskiptum og leik. Ung leik-
skólabörn sýna einnig hæfni til að lifa sig inn í tilfinningar (Løkken, 1996) og tengjast
hvert öðru vináttuböndum (Dunn, 2004; Greve, 2009).