Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 25

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 25
S t e i n U n n g eS tS d Ót t i r
Farris, Jewkes og Morrrison, 2007). Þegar í grunnskóla er komið eru gerðar töluverðar
kröfur um slíka sjálfstjórnun; ætlast er til að börn geti beint athygli að fyrirmælum
kennara og haldið henni óskertri þrátt fyrir truflanir, haldið leiðbeiningum í huga og
beitt þeim við úrlausn verkefna og haldið aftur af hegðun (til dæmis að rétta upp hönd
í stað þess að kalla upp svar við spurningu) (Diamond, Barnett, Thomas og Munro,
2007). Þannig gerir góð sjálfstjórnun börnum kleift að nýta sér námsumhverfið og
stuðlar að námi þeirra. Rannsóknir með börnum í Evrópu, Bandaríkjunum og Asíu
benda til að slík geta spái fyrir um farsæla skólagöngu bæði í grunn- og framhalds-
skóla, jafnvel eftir að tekið hefur verið tillit til greindar, fyrra gengis í skóla og fleiri
mikilvægra þátta. Að sama skapi eru börn sem eiga í mestum erfiðleikum með sjálf-
stjórnun í langtum meiri hættu á að vera haldið aftur um bekk eða að hætta í skóla
áður en skyldunámi lýkur (Blair og Razza, 2007; Caspi, Henry, McGee, Moffitt og
Silva, 1995; McClelland o.fl., 2007). Það er sérlega bagalegt ef barn lendir í vanda við
upphaf skólagöngu vegna slakrar sjálfstjórnunar þar sem erfiðleikar í fyrstu bekkjum
auka hættuna á því að það dragist aftur úr og vandinn aukist eftir því sem á líður
grunnskólagöngu. Sýnt hefur verið fram á að börn taka framförum allan grunnskóla-
aldurinn og verða æ færari í að leysa verkefni sem krefjast sjálfstjórnunar, svo sem að
jafna ágreining og beina og halda athygli, þó að hægist á framförum miðað við fyrstu
árin og leikskólaaldurinn (Markus og Nurius, 1984).
kEnnsluhættir í lEik- og grunnskólum
sEm stuðlA Að sjálfstjórnun
Í kjölfar rannsókna sem sýnt hafa fram á mikilvægi sjálfstjórnunar fyrir ýmiss konar
þroska hafa rannsakendur leitast við að þróa árangursríka kennsluhætti eða íhlutun
sem styður sjálfstjórnunarfærni barna á leikskólaaldri, sérstaklega fyrir börn sem
kunna að standa höllum fæti hvað slíka færni varðar (Connor, Ponitz, Phillips, Travis,
Glasney og Morrison, 2010; Diamond o.fl., 2007; Tominey og McClelland, 2011). Á síð-
ustu árum hafa rannsóknir sýnt að hægt er að stuðla að aukinni sjálfstjórnun barna á
leikskólaaldri með markvissum aðgerðum og auðvelda börnum þannig að takast á við
þau verkefni sem bíða þeirra í grunnskólastarfi (Bodrova og Leong, 2006). Diamond
og félagar (2007) birtu grein í tímaritinu Science þar sem greint er frá íhlutun sem
kallast „Tools of the Mind“ og notuð hefur verið í starfi með elstu börnum í leikskóla.
Kennarar sem tóku þátt í þessari rannsókn fengu ítarlega fræðslu um sjálfstjórnun
barna, auk þjálfunar í að meta hvaða börn þyrftu mest á aðstoð að halda. Aðferðirnar
sem notaðar voru miðuðu að því að auka getu barna til að halda aftur af hegðun, efla
vinnsluminni þeirra og sveigjanleika í hugsun. Sem dæmi má nefna að börnin voru
látin skiptast á að lesa fyrir (og hlusta á) hvert annað með því að halda á spjaldi sem
var annaðhvort með mynd af eyra (þá áttu þau að hlusta) eða bók (þá áttu þau að
lesa). Einnig voru þau hvött til að leika hlutverkaleiki (e. dramatic play) þar sem þau
bjuggu sjálf til „handrit“ að leiknum sem þau áttu að fylgja, en það þjálfar þau í að
skipuleggja hegðun fyrirfram og fylgja fyrirmælum sem þau hafa sjálf búið til. Einnig
má nefna að börnin voru hvött til að tala upphátt við sjálf sig (e. self-regulatory private