Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2011, Qupperneq 14

XV VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
FYLGIRIT 66
AGRIP GESTAFYRIRLESTRA
G 1 Er raunhæft að stunda gagnreyndar tannlækningar í munn- og
tanngervalækningum?
Bjarni Elvar Pjetursson
Tannlæknadeild HÍ
bep@hi.is
Daglega standa tannlæknar frammi fyrir því að taka ákvarðanir um
meðferð sjúklinga. Þegar tekin er ákvörðun um smíði tanngervis í
tannlaust bil, er algengast að tönnin sé annaðhvort smíðuð á stakan
tannplanta eða sem brú með tvær stoðtennur sitt hvorum megin við
bilið. Við gerð meðferðaráætlunar þarf að skoða áhættuþætti nánar.
Tanngervi, hvort heldur eru smíðuð á tannplanta eða stoðtennur, eru
undir miklu álagi og geta gefið sig við notkun í munni. Það geta verið
minniháttar vandamál sem hægt er að lagfæra á einfaldan hátt, en
einnig geta komið upp erfiðari og flóknari vandamál sem geta í versta
falli valdið því að endurgera þarf tanngervið. Það er Ijóst að þrátt fyrir
að meirihluti tanngerva standi sig vel undir þessu mikiu álagi, eru
líffræðileg og tæknileg vandamál ekki óalgeng.
Þegar tennur og tannplantar eru borin saman, hefur það sýnt sig
að vandamálin hjá tannstuddum tanngervum eru frekar líffræðilegs
eðlis, en vandamálin hjá tannplantastuddum tanngervum eru frekar
tæknilegs eðlis.
Þar sem engar slembirannsóknir hafa verið framkvæmdar í munn-
og tanngervalækningum þar sem brýr á stoðtennur eru bornar saman
við stakar krónur á einn tannplanta, hefur verið reynt að draga saman
á kerfisbundinn hátt þær rannsóknir sem til eru. Þetta er gert í þeirri
viðleitni að bera saman hefðbundnar brýr á stoðtennur við stakar
tennur á tannplanta og til að meta umfang líffræðilegra og tæknilegra
vandamála sem upp kunna að koma.
í þessum fyrirlestri verður leitast við skýra niðurstöður þessara
kerfisbundnu yfirlita og mismunandi áhættuþætti, sem tannlæknar og
sjúklingar ættu að hafa í huga þegar gerðar eru meðferðaráætlanir fyrir
sjúklinga.
Leitast verður við að svara þeirri spurningu, hvort hægt sé að
stunda gagnreyndar tannlækningar í munn- og tanngervalækningum.
Höfum við nægar rannsóknir til að geta gert upp á milli mismunandi
meðferðarmöguleika, svo sem tannstuddra, hefðbundinna tanngerva,
hengiliðsbrúa, tanngerva sem studd eru bæði af tönnum og
tannplöntum, stakra króna eða brúa á tannplanta, eða eiga tannlæknar
einfaldlega að láta reynslu sína og hjartað ráða för?
G 2 Kynhegðun unglinga í víðu samhengi
Sóley S. Bender
Hjúkrunarfræðideild HÍ, kvcnnadeild Landspítala
ssb@hi.is
Kynheilbrigði unglinga er hverri þjóð mjög mikilvægt og þurfa forvarnir
að byggjast á gagnreyndri þekkingu. í þessu erindi verður fjallað um
rannsóknir á kynhegðun unglinga út frá þremur meginflokkum. Það
eru rannsóknir á kynhegðun unglingsins, samskiptum hans við aðra
og um áhrif samfélagsins á kynhegðun hans. Einstaklingsrannsóknir
skoða meðal annars hvenær unglingar byrja að stunda kynlíf, fjölda
rekkjunauta, ábyrga og óábyrga notkun getnaðarvarna. Slíkar
rannsóknir lýsa oft áhættusamri kynhegðun. Samskiptarannsóknir og
áhrif nánustu aðila í umhverfi unglingsins fjalla um samskipti hans við
foreldra, jafningja og kærasta/kærustu. I þessum samskiptum getur
ýmist falist áhætta eða stuðningur. Samfélagslegar rannsóknir fjalla
meðal annars um áhrif fjölmiðla, skóla og þeirrar kynfræðslu sem þar
er í boði en jafnframt um aðgengi og gæði kynheilbrigðisþjónustu. Þær
hafa sýnt fram á þætti sem ýmist stuðla að eða draga úr kynheilbrigði
unglinga.
A Norðurlöndum og víða í Evrópu skortir rannsóknir á
árangri kynfræðslu og mjög fáar rannsóknir eru til um árangur
kynheilbrigðisþjónustu. Mikið hefur verið unnið að rannsóknum
varðandi þunganir unglingsstúlkna bæði í Bandaríkjunum og Bretlandi
þar sem tíðni þeirra er há í þeim löndum. Þær rannsóknir sýna að
það er margt í umhverfinu sem getur hindrað unga manneskju
að lifa ábyrgu kynlífi eins og takmörkuð tengsl við foreldra,
jafningjaþrýstingur, takmörkuð kynfræðsla og kynheilbrigðisþjónusta.
Nokkrar landskannanir hafa verið gerðar hér á landi á kynhegðun
unglinga. Tvær þeirra, frá árunum 1996 og 2009, skoðuðu eingöngu
kynhegðun og kynheilbrigði ungs fólks og byggðust á slembiúrtaki úr
Þjóðskrá alls 2500 einstaklingum í hvort sinn. Þær sýna með skýrum
hætti fram á þarfir ungs fólks hér á landi fyrir kynheilbrigðisþjónustu
og að gæði þjónustunnar skipta hvað mestu máli. Engar sambærilegar
rannsóknir eru til á hinum Norðurlöndunum.
Island hefur um nokkurt skeið skorið sig úr hvað varðar kynhegðun
unglinga. Þeir byrja fyrr að stunda kynlíf og eiga fleiri rekkjunauta en
víða annars staðar, svo sem á hinum Norðurlöndunum. Afleiðingar
þessarar áhættuhegðunar endurspeglast meðal annars í hærri
tíðni ótímabærra þungana en til dæmis meðal annarra unglinga á
Norðurlöndum. I erlendum rannsóknum sem og íslenskri rannsókn
hefur komið fram að það er töluverð aukin áhætta fólgin í því að byrja
snemma að stunda kynlíf. Til að snúa þróuninni við hér á landi og
stuðla að kynheilbrigði unglinga er mikilvægt að byggja markvisst
upp forvamir á þessu sviði en samhliða því er nauðsynlegt að mæla
árangur þeirra. Aðgerðir þurfa að vera víðtækar og felast meðal annars
í fræðslu til foreldra, markvissari kynfræðslu í skólum og þróun
kynheilbrigðisþjónustu út frá þörfum ungs fólks en jafnframt þarf
samfélagið að gefa skýr skiiaboð um kynheilbrigði.
G 3 Fjársjóðsleit á hafsbotni - lyfjavirk efni úr íslenskum
sjávarlífverum
Sesselja Ómarsdóttir
Lyfjafræðideild HÍ
sesselo@hi.is
Leitinni að nýjum lyfjum með sérhæfðari verkun og færri aukaverkunum
heldur áfram þrátt fyrir stórstígar framfarir í lyfja- og læknisfræði. Ný
lyf eru ýmist hönnuð og smíðuð með efnafræðilegum aðferðum,
framleidd með líftækni eða fundin í náttúrunni. Náttúruefni og afleiður
af þeim eru virku efnin í meira en þriðjungi allra lyfja á markaði og
meira en tveir þriðju allra krabbameins- og sýkingarlyfja eru náttúruefni
sem eiga rætur sínar að rekja til plantna, sjávardýra og örvera og
stöðugt bætast ný í hópinn. Þetta kemur ekki á óvart sé haft í huga
að lífverur, sérlega þær sem ekki geta flúið af hólmi, heyja stöðugan
efnahernað sin á milli. Stríðið um að lifa af með vörn og sókn hefur
J
14 LÆKNAblaðið 2011/97