Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2011, Side 17

XV VÍSINDARÁÐSTEFNA H í
F Y L G 1 R I T 6 6
02 Opnar hjartaskurðaðgerðir á íslandi
Tómas Guðbjartsson
Landspítala, Háskóla fslands
torr>asgud@landspitali .is
Fyrsta opna hjartaskurðaðgerðin var framkvæmd á íslandi þann 16. júní
1986. Síðan hafa rúmlega 5200 hjartaaðgerðir verið framkvæmdar hér á
landi en á hverju ári eru gerðar í kringum 250 hjartaaðgerðir á fullorðnum
°g 10-15 aðgerðir á börnum. Aðgerðunum má í grófum dráttum
skipta í þrennt; kransæðahjáveituaðgerðir, aðgerðir á hjartalokum
°g viðgerðir á meðfæddum hjartagöllum. Kransæðahjáveituaðgerðir
eru langalgengastar eða um 70% aðgerðanna. Blóðflæði til hjartans er
bætt með því að tengja framhjá stíflum í kransæðum. Yfirleitt er notast
við hjarta- og lungnavél og hjartað stöðvað tímabundið í aðgerðinni
en einnig er hægt að gera kransæðahjáveitu á sláandi hjarta. Við
hjartalokuaðgerðir er annað hvort skipt um loku, eins og við þrengsli
í ósæðarloku, eða lokan lagfærð, til dæmis við míturlokuleka. Þegar
skipt er um loku er annaðhvort komið fyrir gerviloku úr hertu kolefni
eða loku úr svíni eða kálfi. Hjá nýburum er lokun á fósturæð, sem ekki
lokast af sjálfu sér eftir fæðingu, algengasta hjartaaðgerðin, en hjá eldri
börnum er algengara að loka þurfi opum á milli hjartahólfa eða lagfæra
meðfædd þrengsli í ósæð.
Fyrir fimm árum hófst á Landspítala umfangsmikil rannsókn á
arangri opinna hjartaskurðaðgerða sem fjöldi lækna, læknanema
°g hjúkrunarfræðinga hafa tekið þátt í með skipulögðum hætti. Um
brýnt verkefni er að ræða þar sem fáar rannsóknir voru til áður um
árangur opinna hjartaaðgerða hér á landi. Hátt í 1000 hjartaaðgerðir
hafa þegar verið skráðar í rafrænan gagnagrunn og upplýsingar úr
honum notaðar til að meta árangur aðgerðanna. Könnuð hafa verið
afdrif sjúklinganna en einnig fylgikvillar sem komið hafa upp eftir
aðgerðirnar. Sérstök áhersla hefur verið lögð á skráningu sýkinga í
skurðsárum en einnig könnuð tíðni nýmabilunar, alvarlegra blæðinga
°g þörf fyrir blóðgjafir. Loks hefur langtímaárangur eftir lokuskipti og
kransæðahjáveituaðgerðir verið rannsakaður og bornar saman aðgerðir
sem gerðar voru á sláandi hjarta og með aðstoð hjarta- og lungnavélar.
I fyrirlestrinum verða helstu þættir rannsóknarinnar kynntir og
sérstök áhersla lögð á framlag læknanema.
O 3 Þyngdin til rannsóknar
Laufey Steingrímsdóttir
Rannsóknastofu í næringarfræði Landspítala, matvæla- og næringarfræðideild HÍ
laufst@landspitali. is
Síðustu áratugi hefur líkamsþyngd meðal fslendingsins aukist jafnt og
þétt og æ fleiri konur, karlar og börn flokkast með offitu samkvæmt
stöðlum Alþjóðaheilbrigðisstofnunar, WHO. Hér er síður en svo um
séríslenskt fyrirbæri að ræða, svipaða sögu má segja um heimsbyggð
víða, jafnvel í löndum þar sem næringarskortur er alvarlegur
heilsuvandi meðal þeirra lægst settu.
Á sama tíma er fræðsla og hvatning um holla lífshætti á hverju
strái og þrýstingur umhverfisins á grannan og stæltan líkama meiri en
nokkru sinni fyrr. Auglýsingar á heilsuvörum og framboð á líkamsrækt
fylla síður blaða, sem gjaman eru prýddar myndum af vöðvastæltu og
tággrönnu fólki. Væntanlega hefur sjaldan eða aldrei verið svo djúp gjá
milli staðalímyndar og raunverulegrar líkamsbyggingar alls almennings
og einmitt nú.
Rannsóknir á helstu orsökum þessa heimsfaraldurs eins og WHO
nefnir fyrirbærið, heilsufarslegum afleiðingum hans, fylgikvillum
og meðferð, svo ekki sé minnst á leiðum til að sporna við þróuninni,
hafa verið áberandi við margar helstu vísindastofnanir heims síðustu
áratugi. Árlega birtist fjöldi vísindagreina á þessu sviði og þar leggja
vísindamenn við Háskóla Islands sitt af mörkum. En þrátt fyrir allt
það ágæta vísindastarf hefur þyngdin aukist ár eftir ár hjá æ fleirum
- og nú eru góð ráð dýr. í fyrirlestrinum verður rædd nauðsyn þess
að endurskoða áherslur, aðferðir og nálgun við rannsóknir og á þessu
mikilvæga lýðheilsumáli.
Vísbending um breytta þróun leynist þó meðal annars úr
skólaheilsugæslu í Reykjavík sem sýnir að hlutfall barna í yfirþyngd
hefur ekki aukist allra síðustu ár. Lýðheilsuverkefni í skólum á
vegum sveitarfélaga, heilsugæslu, Lýðheilsustöðvar og háskóla hafa
væntanlega haft sitt að segja í þeirri þróun. Þar hefur áherslan verið
á heilsusamlega lífshætti og aðbúnað frekar en líkamsþyngd, og
forðast að ala á megrunaráráttu eða grafa undan jákvæðri og sterkri
sjálfsvitund ungs fólks. Þótt fræðsla geti sannarlega haft áhrif, benda
flestar rannsóknir til þess að umhverfi fólks, skipulag bæja og borga,
framboð og verðlag á hollri matvöru skipti hvað mestu máli fyrir heilsu
og líkamsþyngd íbúanna.
LÆKNAblaðið 2011/97 17