Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Blaðsíða 62

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
og heimspeki eru fyrirmyndir að þeim
myrkrahöfðingja sem hann selur sál
sína. Með því að ganga nazismanum
á hönd seldi einnig þýzka þjóðin sál
sína djöflinum. Sá er lokadómur
Thomasar Manns í Doktor Faustus.
Faust Goethes og Adrian Leverkiihn
Eins og nafnið bendir til á Doktor
Faustus með sönnu skylt við Faust
eftir Goethe, en mjög með einstæðum
hætti. Hann er hvorki framhald hans
né endurmat, en saminn með ná-
kvæmri hliðsjón af honum. Doktor
Faustus í sögu Thomasar Manns er
aldrei látinn koma fram í eigin per-
sónu, en síðasta tónsmíð Adrians
Leverkiihns her heitið .,Torrek dr.
Fausti“ (Dr. Fausti Weheklage).
Faust Goethes og Adrian Leverkiihn
eru hvorttveggja í senn, hliðstæður og
andstæður. Þeir eiga svo marga sam-
eiginlega drætti, uppistaðan í báðum
verkum er svo lík, að ekki dylst að
Thomas Mann er hér að semja nýjan
Faust. En sá hinn nýi Faust er um
leið alger andstæða hins fyrra. Hans
Meyer hefur í nýútkominni bók sinni
um Thomas Mann gert ljósan saman-
burð á eðliseinkennum og atvikum úr
lífssögu beggja og sýnt fram á hvern-
ig Thomas Mann vitandi vits dregur
mynd Adrians Leverkiihns sem and-
stæðu við Faust Goethes með hliðsjón
af því að þeir eru fulltrúar gerólíkra
tíma. Faust Goethes varð til á æsku-
skeiði borgarastéttarinnar. Adrian
Leverkiihn lifir á lokaskeiði hennar.
Það gerir allan muninn.
Faust Goethes þyrstir eftir vizku og
alhliða þroska, vill kanna alla heima,
djúp himins og jarðar. Adrian Le-
verkuhn fýsir ekki að vita neitt, er
inniluktur í sjálfan sig, óttast alla lífs-
reynslu, hefur ekki brennandi áhuga á
neinu.
Faust Goethes elskar lífið og menn-
ina; hann á fossandi lífsafl, er heill
og heilbrigður. Adrian Leverkúhn er
mannfæla, forðast heiminn og fyrir-
lítur. Hann er sjúkur frá bernsku, leit-
ar uppi sjúkdóm á pútnahúsi og vill
enga lækningu.
I Faust Goethes veit kölski um
vizkuþorsta Fausts og leitar að hent-
ugu tækifæri til að freista hans til að
gera samning við sig um sál hans, og
Faust fær ótakmarkaðan frest og
hugsar sér alltaf að sleppa. Adrian Le-
verkúhn sem fulltrúi auðvaldsins á
lokaskeiði, á dögum fasisma, kallar
sjálfur á myrkrahöfðingjann og er
löngu ánetjaður honum áður en hann
selur honum sál sína, svo að samning-
ur þeirra er ekki annað en staðfesting
á orðnum hlut, enda setur kölski alla
kostina og gefur Adrian takmarkaðan
frest, tuttugu og fjögur ár. í viðtali
þeirra segir djöfsi ekkert sem Adrian
hefur ekki sjálfur hugsað áður. Hann
er djöfulsins með húð og hári áður en
þeir semja með sér.
Faust Goethes er mannlegur, Adri-
252