Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Blaðsíða 66

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
framar til, svo listin verður brátt al-
gerlega einmana, nema þá hún finni
leið til „fólksins“, það er að segja,
með órómantísku orðalagi: lil manns-
ins“. í hverju er þá endurlausn listar-
innar fólgin? Hver er sú leið sem
henni ber að ganga? Adrian, og Zeit-
blom að sínu leyti, eru látnir benda í
áttina, og Thomas Mann gerir á öðr-
um stöðum ljósari grein fyrir stefnu
þeirri er fram horfi í málefnum lífs
og listar. Adrian er látinn í játningu
sinni undir lokin skynja í heiðu ljósi
feril sinn allan, það „verk djöfulsins“
sem list hans hefur verið frá því hann
seldi hinum svörtu öflum sál sína. Þar
segir hann m. a.:
„Sú er öldin að á einlægan óbrot-
inn hátt, með beinum aðferðum, er
ekki lengur fært að vinna neitt verk
og listin óhugsandi orðin nema með
fulltingi djöfulsins og vítisglóðir und-
ir katlinum. Sannarlega, góðir félag-
ar, sú staðreynd að listin haltrar og
er orðin of erfið og hæðir sjálfa sig,
að allt reynist of þungt í fangi, og
guðs volaður maður sér enga leið
fram úr nauðum sínum, er líklega sök
aldarinnar. Bjóði hins vegar einhver
djöflinum sem gesti inn til sín, í því
skyni að ryðja sér braut með hans
fulltingi, sá hinn sami leggur sál sína
að veði og tekur sekt aldarinnar á
sig, svo að bölvun eltir hann. Því að
skrifað stendur: Verið heiðs hugar og
vakið! Það er aftur á móti ekki á
margra færi, því að í stað þess að hafa
á því viturlega athugun, hvers þörf er
á jörðu, svo að þar verði betra að lifa,.
og vinna að því með skynsemd að í
mannfélaginu komist á sú skipan, sem
skapar aftur hinum fögru verkum lífs-
grundvöll og heilnæmt andrúmsloft,
hleypur maðurinn undan merkjum og
gefur sig á vald djöfullegri hrifning-
arvímu: þannig glatar hann sál sinni
og er kastað á sorphauginn.“
I ritgerð um Nietzsche sem Thomas
Mann skrifar um svipað leyti og hann
semur Doktor Faustus (en Nietzsche
er einmitt helzta fyrirmynd hans) seg-
ir hann:
„Vér höfum lært það af bölsögu
hans allri og erum ekki lengur nógu
miklir listdýrkendur til að óttast við-
kenningu á hinu góða eða blygðast
oss fyrir jafnóbrotin hugtök og leið-
arljós sem sannleika, frelsi, réttlæti. í
sjálfu sér tilheyrir hreinlistarstefnan
(Ásthetizismus), þó að hinir frjálsu
andar réðust í hennar nafni á borg-
aralegt siðferði, sjálf hinu borgara-
lega tímabili, og að þróast upp úr því
er að hverfa frá listrænu skeiði yfir
í siðgæðislegt og samfélagslegt. List-
ræn heimsskoðun er blátt áfram óhæf
til að ráða fram úr þeim vandamálum
sem er hlutverk vort að leysa ...“
Með dómi yfir Adrian og Nietzsche
fellir Thomas Mann samtímis dóm yf-
ir sjálfum sér sem háþroskuðum full-
trúa borgaralegrar listar. Hann liefur
sjálfur fylgt þeim kenningum sem
hann nú reynir að slíta úr brjósti sér,
256