Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Blaðsíða 71

THOMAS MANN
öðrum. Hann er vandvirkur sem
nokkurt skáld getur verið. Verk hans
rísa öll, eigi síður en Goethes, á traust-
asta grunni þekkingar og hugkvæmni.
Mannhugsjón Goethes um alhliða
persónulegan þroska gerir hann einn-
ig að hugsjón sinni. Hann tekur upp
fána Goethes, sem borgarastéttin
hafði fellt. Hann trúir sem Goethe á
verðandina, á lögmál þróunarinnar, á
síbreytileg og síendurnýjuð skilyrði
lífs og sögu og á óendanlega þroska-
möguleika mannsins á jörðinni.
En Thomas Mann er barn 20. aldar,
ekki hinnar nítjándu. Mannhugsjón
Goethes kann að vera sígild, en
reynsla aldanna, sem í milli er, hafði
þó brugðið frá margri hlið nýju ljósi
á þá hugmynd. Margt var komið til
sögu sem varast varð í manninum eða
leggja þurfti ríkari áherzlu á. Samtíð
Thomasar Manns hafði fært honum
sár vonsvik. Margar þær mannfyrir-
myndir sem hann tók ástfóstri við
reyndust hættuleg villuljós og veittu
síður en svo leiðsögn til betra mann-
lífs. Skáldið sá ekki sízt ofdrambið,
ofmetnaðarandann, sem leit með fyr-
irlitningu á mannfélagið, leiða til
bölvunar og falls. Hann leggur á-
herzlu á að maður varðveiti hógværð
hjartans og beri ást til meðbræðra
sinna, sé mannlegur framar öllu.
Hann varar við listamannseðlinu með
dýrkun á sjálfu sér, varar við hinu
fagurfræðilega sjónarmiði sem ófært
sé um að ráða fram úr vandamálum
mannfélagsins, en teflir fram siðgæð-
islegum kostum, leggur meiri áherzlu
á hið góða og sanna en það fagra. En
sá lærdómur sem samtíð skáldsins sér-
ílagi og reyndar öll saga mannkyns-
ins færði honum var framar öllu
þessi: manninum, mannkyninu, reið
lífið á að láta ekki tregðuna og
heimskuna ráða gerðum sínum, að
þrjózkast ekki við þróunarlögmálum
mannlífsins. Hann sá ógæfu samtíð-
arinnar í því fólgna að þjóðirnar létu
gamla hleypidóma, úreltar hugmynd-
ir, úrelt skipulag hindra framþróun
sína og þroskamöguleika. Þekking og
vísindi voru komin fram úr veruleik
þjóðfélagsins, menn þekktu sannleik-
ann en tregðuðust við að hlýða rödd
hans, og af því skapast hinar hættu-
legustu andstæður. Því er manninum
brýnust þörf að eiga skynjunarnæm-
leika á framvindulögmál lífsins, eiga
í brjósti „guðlega“ vizku til að sjá
hvað er úrelt hverju sinni og hvað
horfir fram, eiga rétt skyn fyrir þró-
unaröflum þjóðfélags og mannlífs. Og
þó er manninum ekki nóg að skynja
þessi framvindulögmál, heldur verður
hann einnig að finna hjá sér skyldu
og hugrekki til að hlýðnast þeim, lifa
og breyta í samræmi við þau.
VinnubrögS skóldsins
Eins og ráða má af því sem að
framan greinir eru verk Thomasar
Manns mikil veröld, auðug að lífi og
innihaldi. Þau eru eins og kyrrt haf
261