Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Blaðsíða 108

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
áhaldalausir, húngraðir, skítugir, lúsugir, -— skilurðu mig? — Þeir eru manneskjur sem
fátæktin, örbirgðin og kæruleysi stjómarvaldanna um velferS þjóSarinnar hefur gert aS
skítugum, viljalausum, andlega þverbrotnum, hugsjónalausum, körgum andskotans pupul,
alveg nákvæmlega sama tóbakiS og þú sérS á götunum í austurenda Lundúna og fátækra-
hverfum í Napoli — ég á viS: þeir eru þjóSfélagslega, þaS er aS segja hagsmunalega séS,
sama stéttin. Þeir eru skríldir af örbirgS, vulgariséraSir, eins og viS mundum segja á út-
lendu máli. Glæpamenn eru þeir ekki af þeirri einu ástæSu, aS þeir hafa eingin tækifæri
til þess ... ÞaS er hneyksli. ÞaS er smán. Hver heiSarlegur maSur hlýtur að skammast sín
fyrir aS vera Íslendíngur, viS að kynnast kjörum sveitafólks og þurrabúSarmanna. ÞaS
þurfti vitleysínga frá Ameríku til aS kenna þessum pilti aS éta meS hníf og gaffli og hreinsa
á sér neglurnar ... 124—126
Læknirinn heldur því fram, að útgangurinn á drengnum sé kaupfélagsstjór-
anum að kenna. Sá hafi nefnilega átt að hafa „vit fyrir helvítis karlinum til að
segja honum að kaupa kú handa búinu, föt handa stráknum og láta hann senda
strákinn á únglíngaskóla, kenna honum að lesa bækur, skilja músík og dansa
við stúlkurnar“ (127) og margt fleira. Að vísu er ekkert lengur hægt að gera
við mann eins og Guðmund bónda sjálfan. Hann er „skríldur af örbirgð þegar
í uppvextinum“ og „á sér ekki uppreisnar von“ (127). Skylda kaupfélagsstj ór-
anna „er ekki við þessa gömlu hunda, heldur við úngu mennina syni þeirra og
dætur, sem enn geta kanski orðið börn í brók“, ef þeir, sem þykjast hafa
„þeirra pólitíska fyrirsvar“, bregðist „ekki skyldu .—1 heiðarlegra, félagsvissra
manna með þeirri ábyrgð, sem upplýsing og embætti“ (127—128) leggja
þeim á herðar.
Kaupfélagsstjórinn bregzt sem von er reiður við þessari berorðu ásökun
læknisins og hefur óðar gagnárás:
— Þú ættir, svei mér, skilið að ég tæki þig hérna út í krapafenið fyrir utan pakkhúsið og
lúskraði þér, læknir, sagði kaupfélagsstjórinn. — Því þú ert bæði þjóðníðíngur, rótleysíngi
og pólitískur hrossabrestur sem hvergi átt heima og eingum verður til gagns. — Hvað þyk-
istu eiginlega vita um, hvað þú ert að tala? Hvað hefurðu séð af íslenskri sveitamenníngu?
Ég þori að veðja hundrað krónum, að þú kant ekki eina einustu alþýðuvísu utan bókar.
(Læknirinn: Ég kann fleiri en þú!) Þú hefur alist upp í kaupstað og hángið á skólum inn-
an lands og utan síðan þú fórst að gánga uppréttur, og aldrei dvalið á íslenskum sveitabæ
með skilníngi íslensks manns svo mikið, sem eina kvöldstund, né lagt hlustimar við því sem
fólkið hugsar eða talar. Kaupstaðauppskafníngur fullur af útlendum belgíngi, sem sérð
ekki mun á íslenskri þjóðmenníngu né gildum hennar og þjófapakki í erlendum stórborg-
um. Litblindur, þjóðernislaus bókabéus, Hamsuns-fígúra, gleiðmyntur skraffinnur, sem
talar um þjóðfélag eins og rússneskur bolsi eða ítalskur svartliði, og þvemeitar með köldu
blóði öllu gildi einstaklíngsfrelsis, en heldur að öll þjóðmegun og þjóðmenníng sé í því
falin að setja upp vatnssalerni á sveitabúum, kenna sveitamönnum að matast eins og pen-
píur og liggja yfir því að pússa og pólera á sér neglurnar. 128—129
298