Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 68

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ingja hans, þroski og framtíð. Vanda-
mál mannsins, leyndardómur hans,
vegur og heill, er hin brennandi
spurning í öllum verkum Thomasar
Manns, hvort sem þau fjalla um sjálf-
an hann, skáldið, borgarann, mein-
semdir þjóðfélagsins, sjúkdóm listar-
innar eða fjarlægar aldir. Þessi sí-
fellda óslitna leit að eðliskjarna
mannsins og fullkomnun gefur verk-
um Thomasar Manns hið óviðjafnan-
lega djúpa lífsgildi.
Upphaflega leitar hann hið næsta
sér, í brjósti sjálfs sín, í ætt sinni,
finnur þar tvískipt eðli, borgarann og
skáldið. Hann Ieitar í borgaranum að
fyrirmynd, en án árangurs. í Budden-
brooks sér hann borgarann í hraðri
hnignun. Andstæðurnar milli veru-
leika og andlegs lífs huga lífsþrek
hans. Skáldið dregur upp nýjar mynd-
ir, Ingibjörgu og Hans í Tóníó Krög-
er. Var þar ekki fundin hin bjarta
mannlega fyrirmynd? Víst er fegurð
þeirra og hamingja heillandi. Skáldið
leynir ekki aðdáun sinni né þrá eftir
að líkjast þeim. En þar sem þrá
manns er þar er maður ekki. Ingi-
björg og Hans hafa ekki vígslu and-
ans. Aðrir borgarar fullir af óbeizl-
aðri lífsorku, eins og Hagerström og
Klöterjahn, eru heimskir og frekir;
standa óskmynd skáldsins enn fjær.
Hann skyggnist um heim listamanns-
ins, dregur upp myndir eins og Tóníó
Kröger, Spinell, Aschenbach. Þeir
eiga andann en ekki lífið, kunna skil
alls á landamærum dauðans en standa
utanvert við mannlegan veruleik.
Sjálfur átti Thomas Mann í æsku
heillandi andlegar fyrirmyndir. Þær
reynast honum brotgjörn skurðgoð
sem þola ekki að sjá mynd sína spegl-
ast í veruleika. Samúð þeirra var með
dauðanum og í lífsspeki þeirra fólst
að andi og sjúkdómur fylgdist að í
manninum og væri æðra eðli hans.
Mensch sein heiszt krank sein. Heims-
styrjöldin 1914 sýndi þjóðum Evrópu
framan í ásýnd dauðans. Snögglega
brakaði í stoðum hins eldra hug-
myndaheims. Hugarborg Thomasar
Manns reikaði öll á grunni, og hann
gerði síðasta átak til að verja hana
hruni. Hingað til hafði hann haft
manninn sem einstakling fyrir augum
og fagurfræðileg sjónarmið. Nú upp-
götvaði hann hugtökin þjóð og mann-
kyn og honum opnast nýjar víddir.
Hann fer að leita að þeim lögmálum
sem móta þjóðir og einstakling, leita
að lífsgrundvelli mannsins og þeim
skilyrðum sem þroska hans eru húin
í þjóðfélaginu. Hans Castorp í Töfra-
fjallinu er þessi leit skáldsins að
manninum á nýjum leiðum. Hann
krefur þar nútímaþjóðfélagið sagna
um þann lífsgrundvöll og andrúms-
loft sein það skapi manninum, og
hann kemst að þeirri niðurstöðu að
það sé sjúkt, kalt og einhæft, klofið í
andstæður. Undirstaða og skilyrði
þjóðfélagsins verði að breytast ef
heilbrigt manneðli eigi að þroskast
258