Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 125

HEIÐIN
verið vitað, að sagan um Bjart í Sumarhúsum á upptök sín í reynslu skáldsins
frá því ferðalagi. Þann 8.—30. marz 1927 birti Alþýðublaðið langa og merki-
lega grein eftir Laxness, „Raflýsing sveitanna“. Hún hefst á svohljóðandi inn-
gangi:
H. K. L. tók sér ferð á hendur á síðast liðnu sumri til að kynnast þjóð og háttum á þeim
stöðum landsins, sem liggja fjærst Reykjavíkurmenningunni. Hann var í ferð þessari til
jóla og fór í svartasta skammdeginu landveg yfir öræfi Austur- og Norðurlands, gekk á
skíðum af Austfjörðum alla leið norður á Akureyri, og gisti hinar afskekktustu sveitir.
Grein þá, er hér birtist, skrifar hann hér syðra um jólin, meðan áhrifin eru enn fersk í hug
hans af því, sem bar fyrir hann á þessu ferðalagi hans um öræfin og óblíðustu héruð lands-
ins í skammdegisbyljunum.
I þeim hluta greinarinnar, sem birtist 16. marz, lýsir höfundurinn koti
nokkru austur í Jökuldalsheiði, þar sem hann varð hríðtepptur á skíðagöngu
sinni úr byggðum norður í Möðrudal. En einmitt þessi kafli var síðar endur-
prentaður í Dagleið á fjöllum, undir fyrirsögninni „Skammdegisnótt í Jökul-
dalsheiðinni“. Aðurnefnt kot mun hafa verið Sænautasel sunnanvert við Sæ-
nautavatn. (Sbr. grein Bjarna Benediktssonar frá Hofteigi í Útvarpstíðindum,
6. hefti 1952: „Jökuldalsheiðin og ,Sjálfstætt fólk‘ “, erindi ílutt í útvarpinu á
kvöldvöku Austfirðingafélagsins í Reykjavík, 19. apríl 1952.) En 40—50 kíló-
metra í suðausturátt frá Sænautaseli stendur Veturhús við Veturhúsatjörn.
1 Dagleið á fjöllum er kotinu í Jökuldalsheiði og íbúum þess m. a. lýst
þannig:
Baðstofukytran var á loftinu, niðri var hey og fénaður. Hér bjó karl og kerling, sonur
þeirra og móðir bónda, farlama gamalmenni. Bóndinn átti nokkrar kindur, en hafði slátrað
einu kúnni til þess að hafa nóg handa kindunum. Ilann sagði að það gerði minna til þótt
fólkið væri mjólkurlaust og matarlítið, aðalatriðið væri að hafa nóg handa kindunum. Fólk-
ið var mjög guggið, einkum strákurinn og gamla konan. Hún sagðist vera veik, stundi í
sífellu og kveinaði og sagði að sig langaði í mjólk. Hún sagðist alltaf vera að óska sér þess
að hún hefði svolítinn mjólkurdropa; allan daginn og alla nóttina væri hún að óska sér
þess, „bara svolítinn dropa“.
Samferðamenn mínir komu með mjólk upp úr malnum og gáfu henni. Ilún hellti mjólk-
inni í skál og saup einn sopa, setti síðan lok á skálina og lét hana upp á homhilluna. Seint
um kvöldið saup hún aftur einn sopa og setti síðan lokið á skálina. Um miðja nótt fékk hún
sér aftur einn sopa. „Ég með alla mjólkurílöngunina," tautaði hún fyrir munni sér. Hún
sagðist ætla að geyma sér þennan leka í nokkur dægur. 16—17
Það leynir sér ekki, hvert höfundur Heiðarinnar hefur sótt fyrirmyndina að
kotinu Sumarheiði og fólki þess. Skipun fjölskyldunnar í handritinu er ná-
kvæmlega sú sania, og persónur þess mjög svipaðar. Sum atriði og tilsvör eru
315