Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Side 131

IIEIÐIN
málinu og gerði mig hæfan að færast það í fáng í fullri birtu á þjóðfélagslegum grund-
velli.
Marxískur rétttrúnaður eða lýsing á stéttabaráttu er svo sem lítil trygging
fyrir ágæti listaverks. Mörgum aumum leirburði hefur verið klambrað saman'
undir stjörnunum þeim. Allt er undir hinni listrænu meðferð komið. En mér
virðist þjóðfélagsskoðun höfundarins hafa veitt skáldsögu hans kjölfestu og
dramatískt ris, eiginleika sem vantar einmitt tilfinnanlega í Heiðinni. En þessi
..fræðilega undirstaða“ — ef svo mætti segja — birtist aldrei í grófri og áleit-
inni mynd; það lítur m. a. s. út fyrir, að ýmsir lesendur og gagnrýnendur hafi
aldrei komið auga á hana. Á snilldarlegan hátt vefur skáldið hin þjóðfélags-
legu sjónarmið inn í heildina. Vofumynd hins milda írska særinga- og fjöl-
kynngismanns Kólumkilla rennur óljóst saman við þá ósýnilegu fjendur í
þjóðfélaginu, sem án afláts ræna Bjart ávöxtunum af starfi hans. í eðli sínu
virðast þeir alveg eins órökræðir og Kólumkilli sjálfur og jafnfráleitt, að hægt
sé að festa hendur á þeim til raunverulegra fangbragða. Þannig er dregin upp
eins konar söguleg fjarvíddarmynd, þar sem nútíð og löngu liðin fortíð sam-
einast.
Það hefur áður verið minnzt á persónur Guðmundar bónda og fjölskvldu
hans. En þær eru með allt öðruin blæ heldur en Bjartur og hans fólk, hafa mót-
azt í anda þeirra almennu eiginleika handritsins, sem hefur verið lýst hér að
frarnan. Þó að þeir stéttarbræðurnir Guðmundur og Bjartur séu furðu líkir
um margt, þá er hyldýpi milli þeirra sem persónulýsinga. Bjartur er hreinrækt-
aður niður hinna fornu hetja og yfirleitt einhver stórkostlegasta persóna ís-
lenzkra bókmennta. Fyrirrennari hans er hinsvegar heldur lítill karl og leiðin-
legur. Guðmundur er grunaður um sauðaþjófnað, en það er glæpur, sem
Bjartur mundi aldrei hafa látið sér detta í hug. Þegar Snædal yngri skammar
hann af hroka og ruddaskap, lyppast hann allur niður. Höfundurinn leggur
áherzlu á að Guðmundur sé lúsugur og sóðalegur á allan hátt. Ekki fer hann
með dýran skáldskap eins og Bjartur. 011 áhugamál hans virðast vera ein-
skorðuð við fé og fjármörk.
En nú er ekki bóndinn, heldur nafni hans og sonur aðalpersóna Heiðarinnar.
í því er falinn einn helzti munur milli þessa handrits og Sjálfstœðs fólks. En
því miður hefur heiðardrengurinn litla persónu til að bera, og lesandanum veit-
ist erfitt að fá áhuga á Gvendi litla. Áhugaefni hans eru hvorki háleitari né
margbrotnari en föður hans. Það er gott og blessað, að sveitapilt skuli langa
til Ameríku, að hann skuli læra að þvo sér og greiða, hreinsa á sér neglurnar
og reka lúsina af höndum sér. Takmark hans, a. m. k. fyrst um sinn, virðist
ti'marit máls og mennincar
321
21