Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 132

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Vera að fá sér „vel bundna slaufu“. Það er allt of lítilfjörlegt og nægir ekki, til
þess að halda áhuga lesandans á drengnum vakandi. Hið mikla hlutverk, sem
stúlkurnar þrjár — Una, Evelyn og Þórunn — leika í lífi og draumum þessa
unglings, vitnar um samband Heiðariiinar við eldri skáldskap Halldórs. En í
handritinu Rauða kverið og skáldsögunni Undir Helgahnúk hafði hann lýst
andstæðum talsvert í líkingu við Evelyn og Þórunni; Aslaug í Undir Helga-
hnúk er m. a. s. dóttir Vesturíslendings eins og Evelyn. í lýsingunni á Þórunni
virðist eima eftir af kenningum Otto Weiningers í Geschlecht und Charakter
(Kynferði og skapgerð), 1908; þessari bók kynntist Halldór haustið 1921 í
Þýzkalandi, og hefur þessi lestur hans skilið ýmis merki eftir bæði í Rauða
kverinu og Vejaranum mikla. Stúlkan Þórunn — sem er „frá hvirfli til ilja
ekki annað en eitt einasta blygðunarlaust kynfæri“ (209) — gæti verið nokk-
urskonar ruddaleg holdgun hinnar háspekilegu kvenmannshugmyndar Wein-
ingers.
í Sjálfstœðu fólki hefur Gvendur litli eignazt tvo bræður, einn yngri og
einn eldri, þá Jón og Helga. En sjálfur er hann að sumu leyti uppruni þeirra
allra. Við þá Nonna á hann það sammerkt, að honum leiðist heiðartilveran. Hin
nístandi bölsýni hans og sjálfsmorðstilraun minna helzt á Helga, huldufólkstrú
hans og vaknandi fegurðarskynjun e. t. v. frekar á Nonna litla, sem þráði fjar-
læg lönd og dreymdi um að syngja fyrir allan heiminn. Hinsvegar virðist hann
fljótt á litið hafa minna af eðli nafna síns í Sjálfstœðu jólki, sem er sannur
sonur föður síns og fjármaður, þráir „fyllingu veruleikans á ákveðnum stað“
(Sjálfstœtl fólk, II, 142). Samt má telja alveg víst, að höfundurinn hafi sjálfur
litið á Guðmund Guðmundsson sem undanfara Guðmundar Guðbjartssonar.
En fyrir framan upphafsorðin — „Guðmundur yngri Guðmundsson“ (5) —
að öðrum kafla Heiðarinnar hefur síðar verið skrifað „Miðstrákurinn“. Það
hlýtur að hafa skeð, þegar skáldið tók uppkast sitt fyrir á nýjan leik. Vissulega
er einnig í fari Guðmundar Guðmundssonar eitthvert hversdagslegt raunsæi,
sem hefur verið hreinræktað hjá nafna hans í Sumarhúsum. Og þó er ekki
heldur sonur Bjarts það öruggur í veruleikanum, að hann verði ekki loksins
ímyndunum og tálvonum sínum að bráð.
Þannig er Gvendur litli heldur lítilfjörlegt upphaf miklu djúptækari og
fjölbreyttari mannlýsinga. Að maður tali nú ekki um Ástu Sóllilju, en hún á
sér alls enga hliðstæðu í Heiðinni. En þýðing persónu hennar fyrir heildarsvip
sögunnar er ómetanleg.
Auðvitað væri hægt að halda þessum samanburði áfram endalaust. Hér að
322