Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
mynd manns, vettvangi þrár hans og ótta, kennda og drauma: auga speglast
í stjörnu, ást í blómi, feigð í hjarni. I þeim öðlast náttúran mál og verður
mennsk, hjartanleg eða óvinveitt eftir atvikum. A þessari öld hafa margir
rithöfundar reynt að sundra slíkum venslum og rífa niður skáldmálið, fella
það að „vísindalegri“ orðræðu. Mannhverf heimssýn er að þeirra dómi
fíflsháttur austur í Flóa: maðurinn er einn og veruleiki hans án samhengis,
náttúran líkust lokaðri bók. Varla er þó mögulegt að tjá hin rofnu vensl
með sannfærandi hætti. Sumir hafa að vísu samið líkingasnauða texta eftir
leið nafnskipta, texta sem sneyddir eru hefðbundnum listbrögðum. En
einnig þeir eru byggðir á ímynduðum venslum og mannhverfri sýn. I Fugl-
inum er að finna gott dæmi þessa:
Himninum sem var bara nafn: himinninn. Einsog manneskjan, hvað er
manneskja? Bara nafn. Ekkert er til þegar maður hugsar um orðið Allt.
Hann stóð undir svörtum himni og það hafði rignt og hann hugsaði um orð-
ið Allt.
Hvað er þá til? (238)
Kennd vaknar um sambandsleysi sjálfs og heims, máls og veruleika, upp-
lausn merkingar og túlkunar. Sé nánar að gætt kemur þó í ljós að tómleik-
inn er ekki firrtur öllu innihaldi. Kenndin er byggð á forsendum þeirrar
orðræðu sem hún dregur í efa: maður undir svörtum himni, allt / ekkert,
nafn / verund. Þó að myndhvörfum sé eytt og mannhverfu táknkerfi af-
neitað lifir skipulagið áfram í orðræðunni. Hið sama á sér stað í orðræðu
annars rithöfundar, Alberts Camus, sem segir í Sisyfosargoðsögninni: „Milli
vissu minnar um tilvist mína og þess inntaks sem ég reyni að gefa henni er
eyða sem aldrei verður fyllt. Alla tíð verð ég ókunnugur sjálfum mér“26.
Orðin vitna um yfirborðskennda andstæðu sem fjarstæðuheimspekin
reyndi þó að rífa niður; markmið hennar að afhjúpa blekkingu hugtaksins,
yfirvarp skynseminnar, trúðslæti skilningsins. Camus skilur á milli tilvistar
og inntaks tilvistar, sjálfs og sjálfsskilnings. Greinir að það sem ekki verður
í sundur skilið. Andstæðan sem hann setur upp er jafngild hinni gömlu á
milli innihalds og forms: verundinni er líkt við skipulagslaust innihald
(óþekkt, óskiljanlegt) og vitundinni um hana við form (er skipuleggur og
gerir skiljanlegt, afmarkar): slíður er tekur við sverði. Thor og Camus
reyna báðir að leysa upp hefðbundin táknkerfi með orðræðu sem er í mót-
sögn við sjálfa sig, rökvísri orðræðu sem gerir fjarstæðuhugsun þeirra
skynsamlega og skiljanlega. En hvað sem því líður sýnir texti Thors glöggt
viðhorf hans til tungumálsins: vitund um þrengsli og takmörkun, and-
streymi sem knúið hefur marga til þagnar. Fuglinn einkennist og af sífelld-
um tilraunum til að leysa tungumálið úr fjötrum forskrifta og hugtaka, til-
raunum sem koma ekki síst fram í myndhvarfaríkum stíl.

356