Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 106

Tímarit Máls og menningar
mátti ekki eldast og hrörna því að þeir trúðu því að þá mundi anda guðsins
hraka og máttur hans þverra eftir því sem umbúðunum hnignaði; og maður-
inn var þessvegna drepinn áður en að því kæmi, hann var kallaður konungur
skógarins. . .(16)
Skógarkonungurinn verður ávallt að vera á varðbergi því að minnsta
óvarkárni getur kostað hann lífið. Hann gætir, ritar Frazer, hins heilaga
meiðs í rjóðri Díönu og „dýrkar hann ekki aðeins sem gyðju heldur faðmar
hann sem eiginkonu"32. I Fuglinum hallar „maðurinn“ sér að tré einu og
forn munstur letrast á hörund hans. Hann er bundinn meiðnum líkt og
skógarkonungurinn forðum og þó óbundinn, slítur sig að lokum „með
ónefndum sársauka úr fjötralausum faðmlögum þess“ (242). Goðsögnin
túlkar framvindu náttúru og mannlífs: þegar aldurinn færist yfir hlýtur
skógarkonungurinn að bogna og deyja líkt og jarðargróðinn sem hnígur að
hausti. Þetta er hringspilið mikla frá kynlífi um dauða til upprisu í nýrri
mynd; tilurð og tortíming skiptast á í sífellu, birta og myrkur, framvindan
án enda og bundin rökum sem ekki verða rengd, rökum sem hver og einn
lifir í blóði sínu en viðurkennis sjaldnast fyrir sjálfum sér.
I Fuglinum tengjast „maðurinn" og skógarkonungurinn með ýmsum
hætti, örlög þeirra samþætt og af sömu rótum runnin. „Maðurinn“ er forn
og nýr í sínu stríði, einstæðingur í leit að samneyti, efldur af þrá sem skap-
ar og eyðir, þrá sem býr dýpst og innst og brýst fram í losta og angist sem
renna saman með kynlegum hætti. I lundinum helga er skógarkonungurinn
höggvinn þegar mök hans og holdtekju gyðjunnar ná hámarki; frjósemi og
eyðing í djúpri eining. Með svipuðum hætti eru kynmök „mannsins": víma
sem nærist á sjálfri sér, nautn án tíma og streymir í hring, dulúðug reynsla.
I algleyminu er eins og festi tímans rofni, og einsemdin: sjálf og heimur
kveikjast saman. En aðeins um stundarsakir. Að samförum loknum kastast
„maðurinn" inn í tímann að nýju, einveruna og ófullnægjuna, líkama sinn.
Það er hlutskipti hans og sérhvers, fróin stundleg.
Samsvörun nútíma og goðsagnar er með ýmsum hætti í Fuglinum. I sam-
kvæmi einu fylgist „maðurinn“ með danstríói „sem hagaði sér einsog í
skopleik, undir loftmyndinni af sterka manninum með gráa skeggið sem
dansaði nakinn fyrir framan ungu nöktu stúlkuna með litla andlitið og síða
hárið“ (66). Og skömmu síðar: „Og whiskypollurinn náði ekki að spegla
loftmyndina þó konan stæði upp“ (75). Beitt er svipaðri tækni og víðar í
verkinu: mynd endurkastar mynd svo textinn virðist byrgjast inni í enda-
lausum sjálfsspeglunum. I ofangreindu dæmi reynir maður með úlfgrátt
hár, skógarkonungurinn, að heilla stúlku, andlit hans er brennimerkt og
augun svört af angist því hann veit „að hans tími streymdi burt frá því sem
hennar tími stefndi að“ (86). Dauðadans og frygðar sem á sér samsvörun í
360