Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Page 132

Tímarit Máls og menningar
“Hljóðs bið eg
allar kindir“.
Samkvæmt orðum hans er þarna komin
hin „nýja Völuspá“ sem birtist lesend-
um í fyrsta skipti, því þessi texti „skipti
sköpum varðandi heildartúlkun kvæðis-
ins“: í þessum upphafsorðum Konungs-
bókar sé völvan sem sé einungis að
ávarpa mennina en ekki goðin, en svo
túlkar útgefandi framhaldið á þann hátt,
að mennirnir vilji að hún segi söguna í
áheyrn Oðins. I samræmi við þetta
skýrir hann síðan 28. vísu á þann hátt
að völvan hafi áður aflað sér visku hjá
Óðni en ekki öfugt: þekking hennar
komi frá honum.
En sitthvað virðist nú bogið við þessa
kenningu. Ljóðlínan „Hljóðs bið eg“ er
of stutt, og þótt Völuspá sé ekki að öllu
leyti reglulegt kvæði, er ekki hægt að
benda henni til stuðnings á neina aðra
þríkvæða ljóðlínu (nema þá „á Gimlé“ í
62. vísu, sem þó hefur sennilega verið á
eilítið eldra málsstigi „á Gimléi“). Það
væri í meira lagi undarlegt að byrja svo
voldugt kvæði sem Völuspá er á óreglu-
legri ljóðlínu, þessi mikla áhersla sem
þannig myndast á fornafninu „eg“ er
harla óeðlileg, og stuðlasetningin „eg -
allar“ er þess vegna heldur ekki sann-
færandi. Hvað hrynjandi og stuðlasetn-
ingu snertir fellur hins vegar allt í Ijúfa
löð ef orðinu „helgar“ er bætt inn í, og
eru þess vegna miklar líkur á því að
Hauksbók geymi hér réttan texta. Er
ekki meiri leiðrétting að taka „helgar"
eftir henni heldur en eignarfallið
„Heimdallar" („Heimdalar" kemur
tvisvar fyrir í Konungsbók, og er því
ekki hér bein pennaglöp).
En fleira mætti nefna. Ef völvan
ávarpar einungis mennina eru orðin
„allar kindir" heldur óljós: þau segja
meira en „megir Heimdallar" og eru því
ekki tvítekning á hugsun þeirra orða, en
hins vegar er ekki skýrt hvað við er átt.
Það er líka óeðlilegt að mennirnir vilji
að völvan segi sögu sína í áheyrn Óðins,
en samt ávarpi hún þá eingöngu en ekki
höfuðgoðið sjálft. Væri það ekki brot á
siðareglum? Það bætir gráu ofan á svart
að túlka 28. vísu, sem erfitt er að skilja
öðru vísi en svo að þar sé Óðinn að leita
frétta hjá völvunni, á þann hátt að völv-
an hafi fengið visku sína hjá Óðni: hún
á sem sé að þylja yfir honum það sem
hann sjálfur hafði áður sagt henni! Til
þess að eitthvert vit fáist í þetta þyrfti
eiginlega að breyta nafni kvæðisins (sem
stendur hvort sem er ekki í Konungs-
bók né heldur Hauksbók heldur aðeins
í Snorra-Eddu og útgefandi hefði því átt
að sleppa ef hann hefði viljað vera í
samræmi við sínar eigin kenningar) og
kalla Völuspá „Munnlega prófið“. Það
kemur fram í kvæðinu, að ræða völv-
unnar er staðsett á vissu augnabliki
heimssögunnar, og þá er Óðinn farinn
að leita sér visku með ýmsu móti, m.a.
hjá skyggnum og yfirnáttúrulegum ver-
um. Sá skilningur eldri fræðimanna að
völvan flytji spá sína að beiðni Óðins
frammi fyrir goðum og mönnum er
rökréttur og í góðu samræmi við text-
ann í heild. Því verður ekki betur séð en
útgefandi styðji sig hér við gallaðan
texta eða hreina ritvillu eins handrits
(gegn vitnisburði annars handrits) og
búi til kenningu sem hvorki er haus né
sporður á, og er það heldur rassbögu-
legt að fara svona með upphaf kvæðis-
ins og „umgerð" spárinnar. Þá mætti al-
veg eins halda því fram, að upphafsorð-
in „Hljóðs bið eg allar kindir" sýni að
Völuspá sé hjarðljóð.
Sú kenning útgefanda að menn eigi að
taka kvæðið eins og það er og vera ekki
með neinar vangaveltur um það sem
386