Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 34
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
Ljós heimsins
Skemtisaga
Úr enskri krítík:
He over-writes and over-explaines
[Hann ofskrifar og ofskýrir]
Schlichtheit, Schlichtheit, Schlichtheit!
[Einfaldleiki, einfaldleiki, einfaldleiki]
Altaf skýringarlaust, blátt áfram, einfalt, eins og alt verði auðskilið
einmitt til að undirstrika það sjaldgæfa og fágæta.22
Það þarf ekki að hafa mörg orð um þessi einkunnarorð; Halldór ætlar sér
ekki að segja lesandanum of mikið. í minniskompunni um Höll sumarlands-
ins stendur: „Muna að hafa psykólogíuna sem stytsta, og alla í „allegorískum“
stíl“ (Mk II, 221). Ennfremur segir í nótum fyrir Hús skáldsins: „Gefa aldrei
definisjónir, það er dílettantismi. Láta efnismeðferðina vera sinn eigin út-
skýrara“ (Mk III, 155).
Það er hlutur af galdri Heimsljóss að Halldóri tekst að forðast ofskýringar,
skrifa ljóst en undirstrika um leið hið fágæta. Fyrir bragðið verða tákn
bókarinnar ekki alltaf auðráðin eða einhlít, ekki fremur en fegurðin, konan
og jökullinn, og lesandinn er skilinn eftir með sögu sem er í senn einföld og
óræð.
í slíku verki hlaut Halldór að velta fyrir sér hlutverki listarinnar. Fegurð
himinsins birtir þá umhugsun strax í líkingu í fyrsta kafla, þegar segir frá
rúmfasta aumingjanum á bænum undir jökli og speglinum hennar: „Spegl-
inum er þannig hagað að hún geti séð í honum jökulinn. Hún horfir
stundum allan daginn á jökulinn í speglinum. Jökullinn, það er hennar líf‘
(9). Löngu síðar, þegar Bera er farin frá borði skipsins þar sem þau urðu
samferða um stund og Ólafur er aftur einn, uppgötvar skáldið að hún hefur
gleymt litla speglinum sínum: „Hann hafði að vísu ekki getað kostað nema
örfáa aura; affur á móti hafði hann speglað hina fegurstu mynd í lífi dauðlegs
manns“ (249). Um spegilinn yrkir hann kvæðið þar sem m. a. er línan „í
þessum spegli á heima Eitt og Alf‘. Og þegar hann kemur við í bænum í
gljúfrunum undir jökli í sinni hinstu för og finnur aumingjann grátandi af
því hún hefur brotið spegilinn sinn, festir hann spegil Beru við rúmgaflinn
hennar um nóttina: „Þegar hún vaknar mun hún sjá sólina koma upp yfir
jökulinn, sagði hann“ (263).
í þessari litlu dæmisögu birtist hlutverk skáldskaparins. Ólafur færir
aumingjanum spegilinn sem hafði speglað fegurstu mynd í lífi dauðlegs
manns, og þó hún geti sig hvergi hreyff getur hún notið fegurðarinnar.
32
TMM 1998:2