Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 48

Árni Bergmann
Halldór Laxness og höfuð-
skylda rithöfundar
í
Þegar fram liðu stundir, og ekki síst eftir að Halldór Laxness hlaut Nóbels-
verðlaun, fjölgaði þeim sem beindu til hans spurningum um allt mögulegt:
sambúð þjóða, samvinnu rithöfunda, afvopnunarmál, dauða skáldsögunnar.
Hér og þar í ritgerðum má sjá að Halldór hefur fengið sig fullsaddan á
þessum spurningaskrám. Ekki vegna þess að hann vildi liggja á skoðunum
sínum á merkilegum málefnum, þess var ekki von af höfundi sem sendi frá
sér hátt á annan tug ritgerðasafna á starfsævinni. Miklu heldur gramdist
honum sú tilætlunarsemi sem hann getur um í byrjun ritgerðarinnar „Upp-
haf mannúðarstefnu“ (1963). Þeir sem spurðu höfðu ekki áhuga á svari
skáldsins nema þeir gætu notað það í sína þágu: „það sem þá vantaði var í
hæsta lagi ögn endurnýað orðalag á daglegri tuggu þeirra - undir fángamarki
þekkts rithöfundar.111
Þessa ritgerð byrjar Halldór á því að fjalla um spurningu sem hann og
fleiri fengu oft að heyra: „Hver er höfuðskylda rithöfundar í dag?“ Honum
þykir heldur leiðinlega spurt því: „fáir hlutir eru jafn illa til fallnir og
bókmentir að vera læstir í höfuðreglu í eitt skifti fyrir öll.“ Enda efast hann
hvort eð er um að „almenn höfuðskylda rithöfunda sé til“.2 Samt vísar hann
ekki spurningunni ffá sér og tekur nú heldur betur blað frá munni:
Spurníngu um æðstu skyldu „rithöfundar í dag“ treysti ég mér ekki
til að gegna öðruvísi en með einu afdráttarlausu fyrirframsvari: æðsta
skylda „rithöfunda í dag“ er að skrifa það sem honum líst og sjá aðra
rithöfunda í friði.3
Að svo búnu snýr hann sér að málsvörn fyrir húmanisma og umburðar-
lyndi og notar þá hrapalleg dæmi úr sögu páfadóms og Rannsóknarréttar
kaþólskrar kirkju til að skjóta á sovéskan rétttrúnað í skoðunum og menn-
ingarmálum. En greinin „Upphaf mannúðarstefnu“ var skrifuð að beiðni
46
TMM 1998:2