Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 31

OFAR HVERRl KRÖFU
metum hjá sér; í viðtali við Véstein Ólason segist hann undrast snilld
sögunnar, talar um „ilmandi mál“ hennar, þótt auðvitað verði að varast
innihaldið.19 Og í minniskompunni fyrir Fegurð himinsins (Mk IV) glósar
hann Maríu sögu ítarlega. Hvernig skyldi standa á því? Líklega vegna þess að
í Maríu sögu eru saman komin mörg leiðarminni sem hjálpa Halldóri þegar
hann tekst á við þverstæður fegurðarinnar. María er kona sem er í senn
mannlegrar og himneskrar ættar, hún er sögð líkneski (mynd) fegurðarinnar
og verður uppnumin að lokum, og hún er jafnan tengd við ljós og sól í
líkingamáli verksins. Halldór dregur saman úr Maríu sögu: „Breytt eftir
væntanlegum þörfum: Nú er þetta kallað líkneski fegurðarinnar - fyrir því
að fegurðin er svo sterk að hún verður til einskis aflvana, hún er spekin sjálf
og svo langt ofar í öllum hlutum [. . .]“ (Mk IV. 76). Það er gaman að sjá
hvernig Halldór velur úr, því í Maríu sögu segir: „Nú er þetta kallað Guðs
líkneski fyrir því að Guð er svo sterkur að hann verður til einskis aflvani, því
að hann er almáttigur. Hann er kallaður spekin sjálf, fríðari og fegri en allt
annað“.20 Fegurðin hefur tekið sess guðs, og það segir meira en mörg orð
um þýðingu hennar í verkinu.
Það kemur glöggt fram að eftir að Ólafur hefur hitt Beru finnst honum
að ekkert geti gert honum mein lengur. Þá rætast orðin sem gamla konan
hafði sagt við hann í kirkjugarðinum: „Fegurðin sjálf býr í þeim augum sem
þú elskar, sagði konan. Og hún getur ekki sloknað“ (Fegurðin, 198). Bera er
sólargeisli sem birtist honum í fangelsinu, og hann hlær að fréttum af dauða
hennar: „Fegurð himinsins getur ekki dáið“ (s. st. 257).
1 Maríu sögu segir: „Það finnst oft í sögum heilagra manna að Guðs englar
koma og vitrast í andláti þeirra með miklum ilm og ljósi, og þeir er hjá standa
kenna himneskan ilm eða heyra fagran söng, eða sjá bjart ljós“ (bls. 55). í
lok bókarinnar gengur Ólafur Kárason í mikið ljós, í minningu orða Beru
um sólskinið. Um líkama þess sem hefur þjónað guði segir í Maríu sögu að
hann skuli á dómsdegi vera „sjö hlutum bjartari en sól, lifa þaðan frá án
sjúkleika og án allri meinsemi, hrumast hann aldregi né hrörnar“(bls. 56).
Og Kristur sýnir postulunum líkama sinn „bjartan sem sól, og klæði sín hvít
sem snjár“ (58). Og um sólina segir í Maríu sögu, og Halldór skráir það í
minniskompu sína: „Sólin heitir og flóar alla veröldina, og merkir hennar
hiti eilífan ástarhita, þann er góðir menn hafa til Guðs og sín í millum annars
heims“ (bls. 60). í kaflanum um uppnumningu Maríu segir: „Hver er þessi
svo miklu dýrlegri en aðrar, er upp stígur svo sem rísandi dagsbrún, fögur
sem tungl, valið [valin] sem sól“ (bls. 62), en síðast nefndu orðin eru
endurtekin nokkrum sinnum og hafa orðið Halldóri hugstæð. Og á sama
stað er „dagsbrún jafnað til uppnumningar Marie“, og kemur það óneitan-
lega heim við jökulgöngu Ólafs, „á vit aftureldíngarinnar“ (Fegurðin, 263).
TMM 1998:2
29