Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 152

RITDÓMAR
um, þar sem hinir látnu stytta sér stund-
irnar í himnaríki á ýmsan máta og fylgj-
ast með því sem gerist á jörðu niðri.
Frásögnin hefst á fallega saman settri
málsgrein sem ber í sér kjarna allrar sög-
unnar: „í heimi náttúrunnar greina
menn sig frá trjám og blómum sem vaxa
og dafna í hljóði og falla í þögn. En ef
grannt er skoðað er vegur alls sem lifir
kannski bara einn.“ Eftir kynningu á
fjölskyldunni og lýsingu á samtali bræðr-
anna, sem snýst um kynþroska, karl-
mennsku og kynlíf, er lík Jóhönnu systur
þeirra borið í hús af björgunarsveitar-
mönnum sem fundu hana í fjöru: „Jó-
hanna var lögð á gamla verkfærabekkinn
hans pabba. Plastið utan um hana flettist
í sundur einsog eldhúsdúkur. Nakinn
líkami hennar, skreyttur þara og sandi,
birtist okkur einsog borðbúnaður og
krásir.“ (bls. 16.) Bræðurnir hefjast
handa við að „gera að“ líki systur sinnar
og er því lýst í smáatriðum hvernig þeir
þvo líkinu, þurrka það og bera á það
krem, greiða hárið, lakka neglur, mála
andlitið, klæða það og skreyta með skart-
gripum. Þeir nostra þannig við lík systur
sinnar þar til hún er „ferðbúin“.
Þótt þessi ítarlega lýsing hafi óhjá-
kvæmilega gróteska drætti til að bera er
hún í grundvallaratriðum ljóðræn og
falleg. Slík blanda, þ.e. blanda ljóðrænu
og grótesku hefur reyndar einkennt rit-
stíl Kristínar Ómarsdóttur allt frá henn-
ar fýrstu verkum. En í þessari skáldsögu
sem hér er til umfjöllunar hefur Kristín
náð tökum á þessum stíl sem aldrei fýrr.
Ljóðrænan og gróteskan mætast í hár-
fínu jafnvægi í tungumáli sem er í senn
hrífandi og hrollvekjandi en fer aldrei
yfir strikið. Það einkenni sem hvað oftast
hefur verið bent á í stíl Kristínar, barna-
leg beiting orða og setninga (naívismi),
er greinilega víkjandi og við hefur tekið
fágaðri og margslungnari beiting tungu-
málsins. (Sams konar þróun má merkja á
nýjasta leikriti Kristínar, Ástarsögu 3, sem
sett var upp í Borgarleikhúsinu og vakti
verðskuldaða athygh á nýliðnu leikári.)
Ekki hafa bræðurnir fýrr komið líki
systur sinnar fýrir í svefnpoka inn í stofu
en Einar hefur upp raust sína: „Mig lang-
ar í kynlíf. Mig langar að finna lykt af
gúmmíi og kynlífi. Ég hef ekki fengið
þessa tilfinningu lengi, ég hélt að ég væri
alveg búinn, endir, engin löngun eftir,
ekki neitt, en núna vaknar það. Skrítið.
Ég er átján ára.“ (bls. 7.) Hér verður návist
dauðans nokkurs konar „turn on“ og ít-
rekuð eru tengsl kynUfsins og dauðans,
upphafsins og endisins, hringrás lífsins:
„Ég mundi gera hvaðeina ófrískt núna
afþví hvernig mér líður. Ég mundi gera
grasið ófrískt. Ég mundi gera þig
ófrískan," sagði Einar og horfði á mig.
„Ég mundi gera . . . eldgamla konu
ófríska afþví það er eitthvað mjög mik-
ið á seyði.“
„Frjósemin og dauðinn haldast oft í
hendur,“ sagði ég (bls. 29).
Frjósemin er reyndar mjög afgerandi
þáttur í dauða Jóhönnu því í ljós kemur
að hún var óffísk þegar hún fýrirfór sér
og, eins og hún útskýrir fyrir móður
sinni á himnum, þá virðist óttinn við að
viðurkenna það fýrir pabba sínum hafa
ráðið úrslitum um þá ákvörðun hennar
að drekkja sér.
Pabbi ogjóhanna
Samband Jóhönnu og föðurins er flókið
og frásögnin bæði gefur í skyn og dregur
úr grun um sifjaspell. Jóhanna virðist
bæði elska og óttast pabba sinn, sem aft-
ur virðist bæði hafa verið háður henni
eins og barn og kúgað hana. Hann hefur
t.d. bannað henni að fara í ferðalög, hún
hefur aldrei verið burtu af heimilinu yfir
nótt áður en hún deyr 19 ára gömul. Hún
virðist háð athygli hans, fyllist örvænt-
ingu ef hann tekur ekki eftir henni og
hælir henni (bls. 20), og þegar hún hefur
samfarir við aðkomustrák á sumardag-
inn fyrsta (og verður barnshafandi)
fyllist hún svo mikilli sektarkennd að
hún leggur fæð á strákinn og finnst hún
150
TMM 1998:2