Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 130

JÓN VIÐAR JÓNSSON
þegar leikritið var loks leikið í október 1860. Þá hafði það verið prentað ásamt
bréfi Hertz, oger vafalaust rétt til getið hjá Ólafi, að sú ráðstöfun hafi mildað
hug íslendinga. Á hinn bóginn kynni þessi saga öll að benda til þess, að Fortíð
Chievitz fáeinum árum áður hafi farið meir fyrir brjóst landans en Ólafi er
kunnugt um og það jafnvel átt nokkurn þátt í hræðslu hinna konunglegu
leikara. í jafn lítilli borg og Kaupmannahöfn hlutu stúdentar og leikarar að
rekast hverjir á aðra, þó að fæstir íslendinganna muni hafa verið fastagestir
í húsum leikaranna, líkt og Sigurður málari hjá Rosenkilde - enda bjó þar
víst annað undir en einskær vinátta, sé einhver fótur íyrir sögu Ólafs.
Ólafur Davíðsson endar grein sína, sem hér hefur verið vitnað til, með
þeim orðum, að En Fortid sé „mjög auðvirðilegt rit að því er skáldskap
snertir“, en Besoget i Kobenhavn „prýðisvel samið og þaulhugsað", enda hafi
Hertz verið eitthvert hið besta skáld Dana á sinni tíð og sá vitnisburður sem
hann beri íslendingum í bréfi sínu því alls ekki ómerkilegur. Hann kveðst
einnig hafa heyrt, að Benedikt Gröndal hafi ort skammir um Hertz „jafnvel
bæði á dönsku og íslensku" og telur ekki ólíklegt, að þær standi í sambandi
við leikritið. Ljóðabréf Gröndals til Jóns Árnasonar þjóðsagnasafnara, sem
Hannes vitnar til í upphafi greinar sinnar, sýnir að sú tilgáta er rétt, a.m.k.
hvað varðar hina íslensku útgáfu kveðskaparins.
Hannes Pétursson telur það blábera missögn Gröndals, að Hertz hafi sett
sér að hæðast að íslendingum í Besoget i Kobenhavn. Honum finnst Hertz
fremur eiga þakkir skildar en last fyrir að láta íslenskan Hafnarstúdent koma
fram á sviðinu. Frásagnir þeirra Ólafs Davíðssonar og Benedikts Gröndal
bera þó með sér, að íslendingum á danskri grund fannst gamanið ekki
græskulaust. Þó að Hertz kunni að hafa lagt leikrit sitt ffam á óheppilegum
tíma innan leikhússins, er engin ástæða til að halda, að skýringar leikhús-
stjórnarinnar hafi verið einber fyrirsláttur. Hafi Hafnar-íslendingum sárnað
Þorgrímur í leikriti Chievitz, voru þeir örugglega ekki búnir að gleyma
honum, þegar fregnir tóku að spyrjast út um leik Hertz.
Fyrir daga sjónvarps, útvarps og kvikmynda var leiksviðið einn af öflug-
ustu fjölmiðlum samfélagsins,ef ekki sáöflugasti. Væri þar sveigt að einstök-
um mönnum - eða samfélagshópum - fylgdi slíku mun meiri þungi en það
gerir alla jafna nú. Gamanleikir hafa alltaf að miklu leyti verið byggðir á
föstum persónutegundum, manngerðum sem ganga aftur í ólíkum verkum,
þó að einstaklingsgervi séu hvert með sínu móti. Áttu Hafnar-íslendingar
nú að verða fastagestir á dönsku leiksviði sem hjátrúarfullir drykkjumenn
eða ódannaðir aulabárðar, óhæfir íhúsum dönsku borgarastéttarinnar? Það
var ekki nema eðlilegt, að slíkar spurningar vöknuðu, þegar annað leikrit af
líku tagi og En Fortid fylgdi svo brátt í kjölfarið.
Annað ber að hafa í huga: þegar þessir leikir komu fram, var örskammt
128
TMM 1998:2