Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 128

JÓN VIÐAR JÓNSSON
veragóðan drengíraun og veru,en svo ókunnan öllum mannasiðum,
svo hérvillingslegan og barnalegan í framgöngu að þess eru engin
dæmi meðal íslenskra stúdenta, þeirra sem ég hefi þekkt og eru þeir
miklu fleiri en þeir sem Hertz hefir getað þekkt.17
Eins og Hannes getur um í grein sinni var Besoget íKobenhavn samið árin
1855-56, en ekki sýnt íyrr en fjórum árum síðar. Ólafur Davíðsson kveðst
kunna skýringu á þeim drætti.
Verkinu hafi verið vel tekið af stjórnendum Konunglega leikhússins, þegar
Hertz lagði það íyrir þá nýsamið. Síðar runnu þó á þá tvær grímur. Nú er
vert að hafa í huga, að sjötti áratugurinn var mikill óróatími innan leikhúss-
ins og mannaskipti við stjórnvöl þess óvenju tíð. Heiberg lét af embætti
leikhússtjóra árið 1856 í kjölfar grimmilegra átaka, sem þá höfðu skekið
stofnunina um margra ára skeið og leiddu að lokum til opinbers klofnings.
Var aðalkveikja væringanna sókn yngri manna undir forystu leikarans
Frederik Hpedts, sem vildu hefja merki franskættaðrar raunsæisstefnu á loft
í þeirri háborg rómantíkurinnar, sem Konunglega leikhúsið var á valdatíma
Heibergs. En auðvitað blönduðust þarna inn í persónuleg metnaðarmál og
tilfinningar þeirra sem í hlut áttu; þannig er það langoftast í leikhúsinu. Það
varð Heiberg-hjónunum t.d. gríðarlegt áfall, þegar hið mikla goð áhorfenda,
Mikael Wiehe, gekk í lið með Hpedt og fylgismönnum hans, enda mál
manna, að list leikhússins hefði sjaldan eða aldrei risið hærra en í samleik
Wiehes og frú Heiberg í ýmsum elskendahlutverkum. Sló það naumast á
glóðina, sem þau tvö kveiktu á sviðinu, að frú Heiberg bar heita en vonlausa
ást í brjósti til Wiehes, sem var hamingjusamlega giftur, gagnstætt frú
Heiberg. Hún naut víst lítillar ástúðar af bónda sínum, þegar hér var komið
sögu.18
Skömmu eftir brotthvarf Heibergs var Carsten Hauch, höfundur Kinnar-
hvolssystra, sestur í stól hans, raunar í félagi við annan. Hauch varð nú að
gera upp hug sinn um leikrit Hertz. Mun í upphafi hafa verið talað um, að
Ludvig Phister, einn snjallasti gamanleikari hússins af yngri kynslóð, léki
Sturlu Skálholt. Þá gerist það,að því er Ólafur Davíðsson skýrir frá,að Phister
snýst hugur og neitar að takast hlutverkið á hendur af ótta við að íslendingar
muni berja á sér. Eins hafi farið um tvo aðra leikendur, sem leikhússtjórinn
sneri sér til „því enginn vildi hætta sér undir hnefana á íslendingum“ skrifar
Ólafur. Fór svo, að Hauch tilkynnti Hertz bréflega, að hann treysti sér ekki
til að taka leikinn til flutnings. Bar hann því einnig við, að íslendingar væru
vísir til að vekja óspektir í leikhúsinu, svo að af yrði hið versta hneyksli. Voru
þess háttar ólæti ekki með öllu óþekkt íyrirbæri, svo sem fyrr er að vikið.
Hertz tók tíðindunum að vonum ekki vel. Hann var, eins og Hannes
126
TMM 1998:2