Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 19
SPJALLAÐ VIÐ BÆNDUR
hvergi varð brún. Oft leysti hann stabbann neðanfrá og uppeftir svo rekjur
mynduðust ekki við jarðbotninn, og þegar á leið vetur var stálið hjá honum
orðið í laginu eins og skál á valtri stétt og seinast líkt staupi á fæti; en aldrei
raskaðist burðarþolið í stabbanum. Iðulega var komið að Boga þar sem hann
var að fulhnúa stálið eins og maður strýkur sér um kjammana til að finna
hvort hann sé nógu vel rakaður. Margir komu í garðinn til að berja þetta
listaverk augum.“
Peter Hallberg hefur sagt um Halldór að hann hafi verið fyrsti íslenski
höfundurinn sem sá ísland bæði innanfrá og utanfrá. Þetta á líka við um
þann þátt sem sveitina snertir. Halldór var heldur ekki sveitamaður frá
byrjun, heldur bjó hann fyrstu þrjú æviárin við Laugaveg og hafði það af á
þeim tíma að verða heilmikið borgarbarn: )VAJdrei leist mér á kött; lét þó kyrt
liggja. Starsýnt varð mér á þessar litlu kýr sem eru kallaðar kindur og ég sá
nú nálægt mér í fyrsta skifti á stekknum ...“
Halldór varð síðar mikill sérfræðingur í sauðkindinni, og það eru ekki
margar skepnur, að mannskepnunni meðtalinni, sem hann skrifar um af svo
miklum innblæstri. Hann kemur henni að á ólíklegustu stöðum, til dæmis í
fyrirmyndar líkræðu séra Guðmundar, þess mikilvirka og öfugsnúna sauð-
fjárræktanda, yfir Rósu konu Bjarts í Sumarhúsum: „Hann sagði að margur
hefði forsómað almáttugan guð meðan hann var að elta heimskar sauðkind-
ur á fjalli. Hvað er sauðkindin? spurði hann. Hann sagði að sauðkindin hefði
gert íslensku þjóðinni meiri bölvun frá upphafi helduren refurinn og band-
ormurinn til samans. Undir sauðargærunni leynist sá grimmi úlfur sem
stundum hefur í þessu bygðarlagi verið kendur við Albogastaðafjandann, en
aðrir nefna Kólumkilla. Menn hlaupa eftir sauðkindinni alla sína ævi og
finna hana aldrei. Það er af því að sauðkindin er það mýrarljós sem ekki er
neitt ljós. Það er ekki til nema ein sauðkind sem er sú eina sanna sauðkind:
guðs lamb.“
Mig langar að lokum að minna á það að á sama hátt og hver einstaklingur
verður að horfast í augu við sína sögu ef hann vill verða að manni, þá verða
þjóðir að horfast í augu við sína sögu ef það á að togna eitthvað úr þeim.
Fyrir utan þá höfuðnautn og hjartanautn sem það er að lesa bækur Halldórs,
ekkf síst það sem hann skrifar um bændur og sveitir og land, þá eru þær
einnig tæki til að mæla okkur við, okkar fortíð og þar með nútíð, þær eru
ekki bara nautnalyf heldur einnig skilningstæki.
Gleymum ekki þeirri mynd sem Halldór dregur upp í lokakafla Sjálfstæðs
fólks. Bjartur er að hrekjast yfir heiðar úr einu kotinu í annað með lífsblómið
sitt Ástu Sóllilju deyjandi úr berklum, afgamla tengdamóður, og börn - kafla
sem aldrei er hægt að lesa þurreygður sama hvað oft hann er lesinn. Og
sögusviðið svo nálægt okkur í tíma að þetta gátu verið afar okkar og ömmur
TMM 1998:2
17