Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 75

HUGLEIÐINGAR UM LAXNESKAR PERSÓNUR, EINKUM LEIKPERSÓNUR
áratugnum var skemmtileg framan af en gekk ekki upp hugsunarlega og
leikrænt þegar á reyndi.
Reyndar er Halldór ekki fyrsti leikritahöfundur okkar sem bregður á
þennan nafnaleik í raunsæisverki. í sjónleik Kambans Vér morðingjar heita
aðalpersónurnar Ernest og Norma; hann er mjög alvarlega hugsandi, hún er
eins og gengur og gerist. Vinur hans og siðgæðisvitund ber heitið Francis
eins og Franz frá Assisi, en systir hennar, sem er upp á heiminn, ber heiti
Súsönnu í baðinu.
En víkjum nú að síðari leikjum Laxness. Þar verður fyrst fyrir Silfurtúnglið
(1954), sem hvað form snertir er svolítið á milli vita, en kynnir þó það efni
sem verður aðalviðfang leikritanna þriggja sem á eftir komu, Strompleiksins
(1961), Prjónastofunnar Sólarinnar {1962) og Dúfnaveislunnar {1966),pórra
þriggja verka, þar sem höfundareinkenni Laxness sem leikskálds birtast
fullmótuð. í öllum þessum verkum gerir skáldið mikið af því að leika sér
með nafngiftir. Ein persónan í Prjónastofunni, sú sem efst er á persónulist-
anum heitir til dæmis Ibsen Ljósdal. Og hvernig skyldi nú standa á því?
Vorið 1967 var flestum ungum ffamsæknum leikstjórum á Norðurlönd-
um safnað saman í Reykjavík á svokallað Vasa-námskeið og gafst þeim þá
tækifæri að sjá bæði Prjónastofuna og Dúfhuveisluna. í greininni Heimur
Prjónastofunnar, sem Halldór „setti saman að beiðni leikstjóranámskeiðsins
norræna í Reykjavík“, segir skáldið okkar m.a.
I öllum leikritum verður að hafa Frelsara heimsins. Frelsari Prjóna-
stofunnar birtist í íbsensgervi (lafafrakka) og hefur eitthvert innhlaup
hjá prentsmiðju. Fagnaðarboðskapur hans er Allsnægtarborðið (kall-
að í enskum texta þessarar greinar The Universal Table of Corn-
ucopia), blandinn einhverju sem kynni að vera austræn speki, en
stundum rennur út í fyrir honum svo hann fer að tala eins og
Dýraverndunarfélagið ellegar að láta í ljósi kenningar um landbún-
aðarmál og þess háttar, sem bersýnilega eru rángar. - Frelsaranum
fýlgir aðeins ein sál, sannheilög og auðtrúa prjónakona; og þó að
stundum komi fýrir að hún dofhi í trúnni, því holdið er veikt, finnur
hún hana aftur; og hún og Frelsari hennar finnast að lokum eilíflega
á himnum (þriðji þáttur).
Spurníng: Hvaða siðaboðskap flytur þetta?
Svar: Sjónleikir hrökkva skammt sem siðaboðskapur, þó ekki væri
af öðru en sannprófast hefur að hver meðal-leikhúsgestur stendur á
lángtum hærra siðferðisstigi en meðal-leikritahöfundur. Það hefur
einnig sannast að þeir af leikhúsgestum sem standa á lægra siðferðis-
stigi en í meðallagi, skána ekki hót, heldur komast í tæri við lögregluna
eins fyrir því þó þeir sjái fjölda leikrita sem eru full af góðri meiningu.
Að vísu verð ég sem höfundur að halda því fram, að Prjónastofan
sé full af góðri meiningu .. ?
TMM 1998:2
73