Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 98

Brad Leithauser
Sögulok
Mikilli sögu er nú lokið. Hún hófst fyrir tæplega öld og var í senn upp-
örvandi, grípandi og mikilfengleg. Þetta er saga hins mikla íslenska rithöf-
undar Halldórs Laxnesss, sem lést á hjúkrunarheimili utan við Reykjavík 8.
febrúar síðastliðinn, níutíu og fimm ára að aldri.
Um leið var þessi saga engu sennilegri en hvert annað ævintýri. Hún hófst
í liðlega tuttugu kílómetra fjarlægð frá Reykjavík, í Mosfellsdal, þar sem
Halldór Laxness ólst upp. Upphaflega hét hann Halldór Guðjónsson. En
rithöfundarnafnið sem hann ferðaðist undir um heiminn (bækur hans hafa
verið þýddar á yfir þrjátíu tungumál) valdi hann sér sjálfur, og það var jafn
glæsilegt og annað í fari þessa einstaka manns. Hann unni sér aldrei hvíldar
í lífi sínu. Æviferð hans leiddi hann á vit kaþólskrar trúar og hann var með
Benediktínamunkum í Luxemborg; til Kaliforníu og Hollívúdd á þriðja
áratugnum og varð vinur Uptons Sinclairs; til Rússlands á fjórða áratugnum,
þar sem hann gekk til liðs við Stalínismann, sjálfum sér til sárrar raunar
seinna, til Stokkhólms þar sem hann fékk bókmenntaverðlaun Nóbels 1955,
til Utah 1957 til þess að kanna sögusvið Paradísarheimtar, til Indlands 1958
þar sem hann var gestur Nehrus, forsætisráðherra.
Fyrir nokkrum árum fann ég, á fornbókasölu í Reykjavík, bók sem gefin
var út til heiðurs Halldóri Laxness. Þetta voru aðallega myndir. Þarna er
Halldór undir pálmatré í Úrúgvæ. Halldór Laxness í kjólfötum, umkringdur
fimm ungum konum með sjóliðahúfur sem gætu verið þátttakendur í
fegurðarsamkeppni en reynast vera starfsstúlkur Nóbelshátíðar. Halldór
augliti til auglitis við úlfalda fyrir framan Keobs-pýramídann, Halldór á tali
við Jóhannes Pál annan, páfa. Hann var sérkennilegur maður í útliti, eyrun
stór og nefið, augnatillitið ofurlítið skakkt, lítið burstaskegg á effi vör. Ekki
kemur á óvart að á myndum frá vegsemdum sem honum hafa hlotnast er
hann sigri hrósandi. En þar birtist líka sjálfsöruggur Halldór Laxness, fullviss
um að þeir sigrar sem hann vinnur í þessum heimi eru verðskuldaðir.
Saga Halldórs Laxness er samt ótrúleg öllum þeim sem þekkja ísland.
Mosfellsdalur er sveit; þar setur niður snjóa. Ég heimsótti einu sinni mann
þar sem ég var nýbúinn að kynnast, kom í stofu og horfði út um glugga sem
96
TMM 1998:2