Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 32

HALLDÓR GUÐMUNDSSON
Fegurð Maríu er þó ekki bara andlegrar ættar. í einni af þeim jarteinasög-
um sem fylgja Maríu sögu er sagt frá því að postularnir hafi eftir vitrun
heilags anda skipað að máluð yrði mynd eða líkneski heilagrar Maríu, „því
að eigi aðeins var hún prýdd fegurð hins innra manns, heldur var hún og
þar með tignuð umfram dauðlega menn allri líkamlegri fegurð" (Maríukver,
94). Halldór hefur fundið þá mynd fegurðarinnar sem hann þurfti í Maríu
sögu: Konuna sem tilheyrir himninum en er samt líkamleg, og býr yfir hinni
ódauðlegu fegurð sem getur „sviff burt kvíða, sekt og ángri heillar mannsæfi“
(Fegurðin, 236). Þetta er fegurð sem helst verður jafnað til sólarinnar, og
innblástur þess myndmáls fann Halldór í hinni fornu bók.
Það kann að vera að áhrif Maríu sögu leynist víðar. Halldór veltir fyrir sér
hvort hann geti notað eina af jarteinasögunum, söguna af Hermanni meist-
ara, í Fegurð himinsins (Mk IV, 74). Kannski má finna vott af henni í síðustu
bókinni um Ólaf Kárason: Hermann meistari er stórsyndari sem saurgar
nunnur (raunar heilt klaustur), en fyrir vikið eru sendar á hann meyjar sem
bókstaflega hryggbrjóta hann, svo hann lá lengi „ok var hann þrjá daga
hálfdauður, svo að hann mátti hvorki mæla né benda“.21 Þá birtist María
honum og gefur honum heilsuna að nýju, og eftir það orti hann til lofs Maríu
og guði. I Fegurð himinsins er barnaníðingurinn Ólafur Kárason sendur í
tukthús, og þegar líður á fangavistina sækir að honum þunglyndi: „En einn
morgun nokkru seinna gat skáldið ekki risið upp, heldur lá kyr“ (191). Ekkert
virðist geta komið honum á fætur aft ur, fyrr en hann fær vitrunina um Beru;
skömmu síðar hittir hann stúlkuna á skipinu og fínnst nú að hann eigi margt
óort - til hennar yrkir hann svo mörg sín fegurstu ástarljóð í lok verksins
(„Við tvö og ókunn skip“, „Þinn spegil hef ég fundið fagra mynd“ og „Þótt
form þín hjúpi graflín“).
Ekki afást tilfegurðarinnar. í ljósi þess sem allir vita nú um hreinsanir Stalíns
og Moskvuréttarhöldin er dálítið nöturlegt að rekast á setningu einsog þessa
í Gerska æfmtýrinu: „síðustu kapítularnir í Höll sumarlandsins urðu til í
hléum réttarhaldanna í máli Búkharíns og trotskistanna" (237). Það er
sérkennilegt til þess að hugsa að höfundur bókarinnar um Ólaf Kárason skuli
hafa talið sér skylt að taka upp hanskann fyrir Stalín og meira að segja yrkja
til hans kvæði („Eina jörð veit ég eystra“). En líti maður burt frá þeirri
hneykslan á pólitískum skoðunum skáldsins sem er auðkeypt nú, held ég að
andstæðan milli fegurðarþrár og hins sovéska veruleika hafí verið Halldóri
ljós eða alltént skapað með honum innri togstreitu, sem hann hafi unnið úr
þannig að hún yrði sögunni um Ljósvíkinginn styrkur.
Halldór segir í fyrrnefndri umræðu um skoðanir André Gide: „I Ráð-
30
TMM 1998:2