Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 22
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
hann ruglaður, og seinustu kaflar bókarinnar eru lyrik, sem orkar á lesand-
ann einsog töfrandi brjálsemi“ (Mk III, 181). En hvernig víkur því við að
skáldverki sem var, einsog fram kemur hér á eftir, að sögn höfundar samið í
ljósi uppgangs nasismans og stefnt gegn honum lýkur í töfrandi brjálsemi
og fegurðarþrá aðalpersónunnar?
Engin fegurð án réttlœtis. „En hver sem heldur að fegurðin sé eitthvað sem
hann geti notið sérstaklega íyrir sig sjálfan, aðeins með því að yfirgefa aðra
menn og loka augunum fyrir því mannlífi sem hann er þáttur af, - hann er
ekki vinur fegurðarinnar.“ Þessi orð Arnar Úlfars í Höll sumarlandsins,
öðrum hluta Heimsljóss (bls. 197), lýsa líklega vel þeim skilningi á fegurð
sem höfundurinn hefur brýnt fýrir sér þegar hann tókst samningu skáldsög-
unnar á hendur. f minniskompu þar sem fyrstu drög eru lögð að Ljósi
heimsins má sjá eftirfarandi lýsingu á fyrstu tveim hlutunum:
Stríð Ijósvíkingsins
Fyrsta bókin, hvernig bernskan lamar hann og gerir hann ófæran til
að taka nokkurn hlutrænan málstað.
Önnur bókin, baráttan milli andans og efnishyggjunnar, sem lýkur
með því að ÓKl [Ólafur Kárason ljósvíkingur, aths. mín] flýr undan
báðum, og missir báðar, en hafnar hjá þeirri flogaveiku. [...]
(Reynir alltaf að flýa undir verndarvæng þess afls, sem hann heldur
að sé sigursælt, en afsakar bleyðiskap sinn með ástinni til „andans"
og ,,fegurðarinnar.“) (Mk I)
Þó að drættirnir séu til í Ólafí Kárasyni, stóð höfundur hans ekki við þessa
lýsingu, sem betur fer. Ólafur er að sönnu ekki atkvæðamikill á veraldlega
vísu, en það er í honum einhver kjarni skáldskapar og fegurðarþrár sem
aldrei verður keyptur eða troðinn í svaðið hvernig sem farið er með skáldið.
Þegar að er gáð minnir hins vegar þessi fyrsta lýsing á eðli Ólafs á einkunn
sem Halldór gaf allt öðrum manni í annarri bók: Franska skáldinu André
Gide í Gerska œfintýrinu, annarri Sovétlýsingu skáldsins sem skrifuð var þar
eystra veturinn 1937-38.4 Halldór hefur bókina á því að svara fullum hálsi
Rússlandsbæklingum André Gide, þar sem sá síðarnefndi lýsti miklum
vonbrigðum með Sovétríkin sem hann hafði áður bundið vonir við. I
andsvari sínu leggur Halldór mest uppúr því hvað Gide sé mikill fagurkeri,
kallar hann ,líkamníng fagurdýrkunarinnar1, og telur að enginn sé verr til
þess fallinn að lýsa Sovétríkjunum en sá ,yfrið siðfágaði franski fagurkeri1. Þá
segir ennfremur: „Sú fegurðarþrá sem hefur ekki gert samníng við skynsemi
og veruleika hlýtur að leiða yfir takmörk hins sorglega, alla leið út í hið
skelfilega“ (bls. 15).
20
TMM 1998:2