Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 131

AF HAFNAR-ÍSLENDINGUM A DÖNSKU LEIKSVIÐI 19. ALDAR
síðan Danir beittu íslendinga hinum versta órétti á þjóðfundinum 1851.
Spaugsemi þeirra Chievitz og Hertz, sem frá okkar sjónarhóli virðist harla
léttvæg, hlaut að orka sem salt ofan í þau sár. Þegar á allt þetta er litið, er
löndum í Kaupmannahöfn naumast láandi, þó að þeir kynnu ekki að meta
Þorgrím Þorgrímsson eða Sturlu Sigurðsson Skálholt.
IV
Hannes Pétursson ýjar að því á einum stað í grein sinni, að fræðimenn og
rithöfundar, sem hafa fjallað um sögu íslenskra bókmennta okkar á 19. öld,
hafi á stundum ekki gefið nægan gaum að því sem skáld okkar og listamenn
sóttu til Dana. Það er vafalaust mikið til í því. Kannski við höfum ekki enn
losað okkur að fullu við timburmennina frá því Dana-hatri sem þjóðffels-
isbaráttan gat af sér. En það er einnig óvenjulegt, að íslenskir bókmennta-
ffæðingar gefi gaum að þeim þætti menningarsögunnar, sem snýr að
leikhúsinu, líkt og Hannes gerir í grein sinni, og á hann vissulega þakkir
skildar fýrir það.
ísland var á 19. öld leikhúslaust land. Föst leiksvið þekktust ekki í Reykja-
vík fyrr en á síðasta tug aldarinnar. í Kaupmannahöfn komust íslendingar í
snertingu við blómlega leikmenningu, sem stóð ekki aðeins á gömlum merg,
heldur átti einnig djúpar rætur í skapgerð þjóðarinnar. Leiklistin hefur allt
frá tíma Holbergs verið ein af drýgstu uppsprettum hins fræga danska
húmors og gamanleikjahefðin dafnað og endurnýjast til okkar daga. Heiberg
átti mikinn þátt í endurnýjun hennar með vaudevillum sínum frá 3. og 4.
tug aldarinnar, og í fótspor hans fetuðu menn eins og Hertz, Hostrup,
höfundur Ævintýrs á gönguför og annarra vinsælla leikja, og margir fleiri.
Dönsk leikhúsmenning hlaut að marka og móta fyrstu tilraunir íslend-
inga til að leggja grunn að leiklist á Islandi. Þangað sóttu menn eins og
Sigurður Pétursson, Sigurður málari, Matthías Jochumsson og Indriði Ein-
arsson margvíslegan innblástur og beinar fyrirmyndir. Ekki má heldur
gleyma Jóni Guðmundssyni ritstjóra, sem varð fyrstur til að hefja opinberar
leiksýningar á Islandi; hann hreifst svo af leik frú Heiberg, að hann átti
ljósmynd eftir frægu málverki Marstrands af henni „í fullri stærð“ að sögn
Indriða Einarssonar.22 Jón gat einnig sagt Indriða, ungum námsmanni,
hvemigfrú Nielsen hefði túlkað Úlrikku í Kinnarhvolssystrum, sem síðar varð
helsta glansrulla Stefaníu Guðmundsdóttur, og svefngöngu lafði Macbeth.23
Spor íslendinganna í Höfn í Konunglega leikhúsið og önnur leikhús Kaup-
mannahafnar voru mörg, miklu fleiri en oft hefur verið að gætt. Jóns
Sigurðssonar forseta hefur t.d. sjaldan verið getið í sambandi við leikhús, en
þó var hann svo kunnugur August Bournonville, fremsta ballettmeistara
TMM 1998:2
129